تلگرام و یوتیوب در روزهای آتی رفع فیلتر می‌شوند؟
در حالی که بخشی از رسانه‌های نزدیک به جریان اصولگرا از «آزاد شدن قریب‌الوقوع تلگرام و یوتیوب» خبر می‌دهند و می‌گویند مرحله دوم رفع فیلترینگ (پس از بازگشایی واتساپ و گوگل‌پلی) شامل این دو پلتفرم می‌شود، گزارش‌های موازی از داخل ساختار تصمیم‌گیر می‌گویند احتمال رخ دادن این سناریو هنوز قفل است و رفع فیلترینگ این پلتفرم‌ها در آخرین جلسه رسمی کمیته فیلترینگ رأی نیاورده است.
با این حال، شنیده‌های زومیت حکایت از آن دارد که در روزهای آتی قرار است تغییراتی در وضعیت فیلترینگ بعضی پلتفرم‌ها رخ دهد. گمانه‌زنی‌هایی مبنی بر رفع فیلتر تلگرام و یوتیوب در هفته آتی وجود دارد. منابع موثقی در روزهای اخیر اعلام کرده‌اند که تصمیم سیاسی برای باز کردن این دو پلتفرم گرفته شده و مسیر اجرایی آن در حال پیگیری است.
امروز، پنج‌شنبه هشتم آبان‌ماه، روزنامه خراسان هم به نقل از یک منبع مطلع نوشته است که شورای عالی فضای مجازی «در نظر دارد در مرحله دوم رفع فیلترینگ، دو پلتفرم تلگرام و احتمالا یوتیوب را آزاد کند» و تاکید کرده «اراده اولیه برای رفع فیلتر وجود دارد».
اما این گمانه‌زنی‌ها جریان مخالفی هم دارد: روزنامه شرق و دیگر رسانه‌هایی که روند جلسات مرکز ملی فضای مجازی و کمیته بررسی رفع فیلترینگ را دنبال می‌کنند گزارش داده‌اند که در جلسه روز شنبه سوم آبان، کمیته فیلترینگ پیشنهاد رفع فیلتر از تلگرام، یوتیوب و اینستاگرام را رد کرده است. اما شنیده‌های زومیت حکایت از آن دارد که برخلاف شورای عالی فضای مجازی، در نهادهای تصمیم‌گیرنده دیگری با رفع فیلترینگ بعضی پلتفرم‌ها موافقت شده است.
اختلاف روایت‌ها فقط در سطح رسانه نیست و باید گفت که همواره این اختلاف نظرات در سطح حاکمیتی وجود داشته است. پیش‌تر ستار هاشمی، وزیر ارتباطات، در توضیح وضعیت این پرونده گفته است که اختلاف نظر در شورای عالی فضای مجازی «گاهی تا ۱۸۰ درجه» است.
او با اشاره به همین چالش گفته رسیدن به یک اجماع درباره رفع فیلترینگ «پیچیده و زمان‌بر» است، هرچند دولت «با جدیت» آن را دنبال می‌کند. تاکید وزیر ارتباطات آشکارا این پیام را می‌دهد که دولت چهاردهم اراده سیاسی برای باز کردن سرویس‌های فیلترشده را دارد، اما اختیار تصمیم‌گیری نهایی فقط با دولت نیست و باید از یک سازوکار جمعی عبور کند که همه‌ی اعضایش هم‌نظر نیستند.
پیش‌تر اعلام شده بود که رفع فیلتر واتساپ در حالی رخ داده که رییس دولت چهاردهم تهدید به استعفا کرده بود و در نهایت توانست رأی مثبت بازگشایی این پیام‌رسان را بگیرد. برخی از کارشناسان نظیر رشیدی کوچی، نماینده سابق مجلس، نیز در گفت‌وگوهای خود تاکید کرده بودند که دولت تمام اراده خود را برای جلوگیری از رع فیلرینگ انجام نداده است.
او در مصاحبه با خبرآنلاین چنین گفته بود: «یک سری جریان‌ها و اشخاص با رفع فیلتر مخالف هستند. در این شرایط قطعا آقایانی هم که در شورای عالی فضای مجازی هستند، حتی اگر موافق رفع فیلتر هم باشند، سعی می‌کنند به نحوی موضع‌گیری کنند که به زعم خودشان نه سیخ بسوزد نه کباب. یعنی هم این طرف را داشته باشند هم آن طرف.»
این شکاف‌ها و نظرات توضیح می‌دهد چرا بعد از حدود ۱۶ ماه از وعده مسعود پزشکیان برای پایان دادن به فیلترینگ سراسری و «بازگرداندن پلتفرم‌های اصلی»، عملا فقط دو سرویس از فهرست مسدودها بیرون آمده‌اند: واتساپ و گوگل‌پلی.
وزارت ارتباطات همین دو مورد را به‌عنوان «گام اول» رفع فیلتر معرفی کرده بود و آن زمان وعده داده شد که «گام‌های بعدی» طی می‌شود، اما این اتفاق تا امروز رخ نداده و حالا باید منتظر ماند و دید جدیدترین گمانه‌زنی‌ها درباره رفع فیلترینگ در هفته آتی محقق می‌شود یا مسیر پلتفرم‌های پرکاربرد و محبوب بین‌المللی همچنان مسدود باقی می‌ماند.
برآوردهای رسمی و اظهارات مقامات پیشین و فعلی حوزه ارتباطات نشان می‌دهد که امروز حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد کاربران ایرانی برای دسترسی به سرویس‌های محبوب‌شان از VPN و فیلترشکن استفاده می‌کنند.
این یعنی عملا بخش بزرگی از ترافیک کشور در حال عبور از کانال‌های غیررسمی و رمزگذاری‌شده است؛ وضعیتی که حتی خود بدنه حاکمیت هم آن را یک ریسک امنیتی و اقتصادی می‌داند. وزیر ارتباطات هم قبلا هشدار داده بود که این سطح از استفاده از VPN، ریسک آلودگی و نفوذپذیری فضای سایبری کشور را بالا می‌برد.
کارشناسان منتقد سیاست فیلترینگ نیز بر همین استدلال را تاکید می‌کنند و می‌گویند تداوم فیلترینگ، نه‌تنها دسترسی را محدود نکرده، بلکه به وضعیتی رسیده که «۸۵ درصد مردم با فیلترشکن آنلاین هستند».
پرسش اصلی این است که چه کسی قفل فیلترینگ را باز می‌کند؟ ساختار تصمیم‌گیری فعلی چندلایه است: کمیته بررسی رفع فیلترینگ (زیر نظر مرکز ملی فضای مجازی) پیشنهاد اولیه را بررسی و رأی‌گیری می‌کند و بعد، موضوع به شورای عالی فضای مجازی می‌رود که در آن نمایندگان نهادهای عالی امنیتی، نمایندگان سران قوا و وزارتخانه‌ها حضور دارند.
رئیس این شورا، طبق قانون، شخص رئیس‌جمهور است. اما همان‌طور که وزیر ارتباطات گفته، اجماع در این سطح ساده نیست و دیدگاه‌ها حتی می‌تواند «۱۸۰ درجه متفاوت» باشد؛ یعنی از رفع فوری و کامل محدودیت‌ها تا ادامه فیلتر یا مدل‌های میانه مثل دسترسی کنترل‌شده و مشروط.
جمع‌بندی نهایی تا این لحظه این است که پرونده بازگشایی تلگرام و یوتیوب بعد از مدت‌ها دوباره به‌صورت جدی روی میز است و حالا رسما به نام «مرحله دوم رفع فیلترینگ» شناخته می‌شوند. اما هنوز هیچ تصمیم نهایی در این خصوص به‌صورت رسمی اعلام نشده است.
در حال حاضر، فقط شنیده‌هایی مبنی بر رفع فیلترینگ این دو پلتفرم در هفته آتی وجود دارد. اعضای دولت کماکان می‌گویند رفع فیلترینگ را با جدیت دنبال می‌کند؛ کمیته فیلترینگ می‌گوید به رفع فیلترینگ رأی نداده‌ایم و اعضای شورای عالی هم با نظرات متفاوت و متضاد درگیر اختلاف جدی بر سر این موضوع هستند. کاربران اما همچنان با VPN به شبکه‌های اجتماعی مورد نیازشان دسترسی دارند و باید منتظر تصمیمات نهایی در هفته آینده باشند.