یک نفر ما را از خرید «تبدیل» برای هر دستگاه نجات دهد/ از دزدی فروشنده‌ها تا قصور واردکننده‌ها
از لپ‌تاپ و مانیتور گرفته تا شارژر موبایل، همه نیاز به تبدیل سه‌شاخه به دوشاخه دارند و این یعنی پرداخت هزینه‌ای بین ۵۰ تا ۲۰۰ هزار تومان (و در برخی مدل‌ها حتی ۵۰۰ هزار تومان) برای هر وسیله.
چرا باید برای هر دستگاه، یک تبدیل بخریم؟ آیا استانداردهای پریزها و سیم‌کشی برق ساختمان‌ها در کشور تغییر کرده‌اند؟ آیا استانداردهای گمرک و سازمان ملی استاندارد زیر و رو شده است؟
همین پرسش ساده را اخیرا یکی از کاربران در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق) مطرح کرد و موجی از واکنش‌ها را به‌دنبال داشت. بسیاری از کاربران یاد روزهایی افتادند که وسایل الکترونیکی به‌طور کامل با پریزهای برق ایران سازگار بودند و نیاز به هیچ تبدیل اضافه‌ای نداشتند؛ روزهایی که پاک فراموششان کرده بودیم.
اگر دستگاه گرانی خریده باشید، معمولا حاضر نیستید برای یک تبدیل ارزان ریسک کنید و ترجیح می‌دهید سراغ گران‌ترین مدل بروید تا جرقه نزند و آسیبی به دستگاه نرساند. خرید تبدیل البته فقط هزینه‌بر نیست؛ دردسر هم دارد. باید این قطعه‌های بزرگ را همیشه در کیف‌تان حمل کنید، فقط به این دلیل که واردکننده‌ها استاندارد لازم را رعایت نکرده‌اند یا فروشنده‌ها از شما دزدیده‌اند. این جوابی است که زومیت در بررسی‌هایش به آن می‌رسد.
سرنخ اول: واردکننده‌ها
با این حال، واردکنندگان نظر دیگری دارند. مثلا محمدرضا فرجی تهرانی، رئیس اتحادیه فناوران رایانه تهران، در گفت‌وگو با زومیت می‌گوید: «واردکننده‌هایی هستند که در تعامل با تولیدکننده اصلی از همان مبدأ دستگاه را به سری دوشاخه سازگار با استاندارد ملی ایران تجهیز و با همان کابل استاندارد وارد کشور می‌کنند.»
او اضافه می‌کند که «این کالاها مستقیما برای آزمون‌های سازمان استاندارد ارسال می‌شود؛ اما اگر چنین هماهنگی‌ای از سوی شرکت سازنده انجام نشده باشد، تاجر موظف است پیش از عرضه‌ی کالا در بازار، سری دوشاخه‌ای دارای کد و نشان استاندارد ایران را جایگزین یا بر روی کابل تعبیه کند تا مجوز استاندارد و اجازه‌ی ترخیص رسمی برای آن صادر شود.»
وقتی کالایی بدون سری دو شاخه یا بدون تبدیل در جعبه به دست مشتری برسد، یا تخلفی است از سوی واردکننده یا این که فروشنده این تبدیل را از روی جعبه برداشته است
مشخصا واردکنندگان معتبر این قانون را رعایت می‌کنند؛ بنابراین وقتی کالایی بدون سری دوشاخه یا بدون تبدیل در جعبه به دست مشتری برسد، یک احتمال وجود دارد که تخلف از سوی واردکننده رخ داده باشد و یک احتمال دیگر این است که فروشنده قصور کرده و این تبدیل را از روی جعبه برداشته است. این حرفی است که رئیس سازمان صنفی رایانه‌ای تهران به زومیت می‌زند.
در حوزه‌ی محصولات فناوری اطلاعات، قریب به ۹۰ درصد واردکنندگان یا دوشاخه برق دستگاه را طی تعامل با کمپانی مادر تعویض می‌کنند یا در صورت عدم موفقیت در هماهنگی با تولیدکننده و حفظ کابل سه‌شاخه اصلی، تبدیل سه به دوی باکیفیت و ایمن در بسته‌بندی قرار می‌دهند. با این حال، موارد اندکی هم دیده می‌شود که برخی واردکنندگان هیچ‌کدام از این اقدامات را انجام نمی‌دهند یا فروشندگان، تبدیل‌ها را از جعبه خارج کرده و به‌صورت جداگانه به فروش می‌رسانند.- محمدرضا فرجی تهرانی، رئیس اتحادیه فناوران رایانه تهران
پس سازمان استاندارد در این میان چه نقشی دارد؟ آیا نباید این موضوع را کنترل کند که داخل جعبه وسایل الکترونیکی وارداتی، تبدیل گذاشته شده باشد؟ فرجی جوابی برای این سوال دارد و می‌گوید:
«سازمان استاندارد همچنان به‌صورت تصادفی نمونه‌برداری و بررسی انجام می‌دهد؛ اما همان‌طور که در پرونده‌ی واردات آیفون هم مشاهده کردیم، گاهی تخلفات در فرآیند ثبت سفارش و ترخیص شناسایی نمی‌شوند و در نتیجه کالاهای غیراستاندارد از فیلترها عبور می‌کنند.»
دسته‌ای دیگر از کالاها هم قاچاق هستند. هرچند به گفته رئیس صنف، تعداد آن‌ها زیاد نیست. اما در کالاهای قاچاق هم کسی به فکر پریز دو شاخه و کابل سه‌شاخه ایرانی نیست.
یکی از مسیرهای انتقال کالای قاچاق به شهرهای مرکزی، مبادی جنوبی کشور یا شهرهای غربی مجاور با عراق است و در این میان، اداره پست جمهوری اسلامی ایران ناخواسته به یکی از ابزارهای انتقال این کالاها بدل شده است.» این حرفی است که رئیس سازمان صنفی رایانه‌ای تهران می‌زند. او می‌گوید:
به هر حال، ناخواسته و در پی محدودیت‌های ارزی، بخشی از بازار در اختیار قاچاقچیان قرار گرفته است. و متاسفان هاین موضوع را بارها گوشزد کرده‌ایم، اما تاکنون تمهیدات موثری برای جلوگیری از آن اندیشیده نشده است.- محمدرضا فرجی تهرانی، رئیس اتحادیه فناوران رایانه تهران
در نهایت، ماجرا به همان نقطه‌ای برمی‌گردد که کاربران در شبکه‌های اجتماعی مطرح کردند: تا زمانی که نظارت موثر و شفافیت در زنجیره واردات وجود نداشته باشد، حتی پیدا کردن جواب معمای اول این گزارش هم چیزی را درون جعبه‌های کالاهای الکترونیکی ما عوض نخواهد کرد و تبدیل‌ها و دوشاخه‌ها را به ما باز نخواهد گرداند.