چارچوب قانونی هوش مصنوعی کلید خورد؛ تعیین تعاریف قانونی توسط نمایندگان مجلس

نمایندگان مجلس در جلسه علنی امروز، یک‌شنبه ۲۰ مهرماه، گام نخست برای قانون‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی را با تصویب ماده اول «طرح ملی هوش مصنوعی» برداشتند. این ماده که با رأی قاطع ۲۰۷ نماینده از مجموع ۲۳۹ نماینده حاضر به تصویب رسید، به تعریف اصطلاحات و مفاهیم بنیادین این فناوری می‌پردازد تا مبنای حقوقی روشنی برای مواد بعدی قانون فراهم آورد.

بر اساس این مصوبه مجلس، اصطلاحات کلیدی در این حوزه به شرح زیر تعریف می‌شوند:

• الف - هوش مصنوعی: به توانایی ماشین برای انجام عملکردهای خودکار و نظام‌مند از جمله یادگیری، درک، استنتاج، حل مسئله، پیش بینی، تصمیم‌گیری و اقدام از طریق به کارگیری دانش و اطلاعات و پردازش داده گفته می‌شود که منشا اثرگذاری‌های گسترده بر انسان و روابط انسانی در محیط فیزیکی یا مجازی و همچنین بازتاب‌های زیست محیطی است. هوش مصنوعی ماهیتی داده‌ای، شبکه‌ای، فرآیندی، خوشه‌ای، لایه‌ای و یکپارچه، مبتنی بر منطق‌های رایج(کلاسیک) و سایر منطق‌های نوین دارد.
• ب - لایه‌ بنیادین: این لایه شامل زیرساخت‌ها اعم از سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، پایگاه‌های داده، فراداده‌ها، فرآیند‎ها، نمونه ‌(مدل‌)های پایه و فلسفه هوش مصنوعی، حسگرها و ریز (میکرو ونانو) حسگرها و پردازنده‌ها اعم از ریزالکترونیکی (میکروالکترونیکی)، زیستی (بیولوژی) و ذرات(کوانتومی) است.
• پ - لایه‌ کاربست: محصولات و خدمات نهائی مرتبط با زیست بوم هوش مصنوعی از جمله سامانه‌های تشخیص چهره، پردازش صوت و تصویر، دستیارهای صوتی، یا فرآیند‎های پیش‌بینی مستقر بر روی لایه بنیادین که برای حل مسئله یا ارائه‌ خدمات مشخص به کاربران نهائی طراحی می‌شود.
• ت - عاملیت فناوری: ظهور و تقویت توانایی زیست بوم هوش مصنوعی، در اثرگذاری مستقل و فراگیر بر جهان و فراتر از اراده واپایش (کنترل) و نیات اولیه انسانی است.
• ث - فروبستگی فناورانه: اتکای بیش از حد عموم افراد جامعه به ابزارها و خدمات فناورانه خاص، تا جایی که انجام وظایف و دستیابی به اهداف فردی یا اجتماعی، بدون در دسترس بودن آن فناوری ناممکن باشد.
• ج – طرح‌های متن باز: طرح‌هایی که شناسه (کد) اصلی و منبع آنها تحت یک مجوز قانونی قابل دسترس است و امکان بهره‌برداری از طریق تغییر، به‌روزرسانی و بهبود آن برای هر فردی از کاربران فراهم است.
• چ - توسعه‌دهنده: شخص حقیقی یا حقوقی که یک زیست بوم یا سامانه هوش مصنوعی را با هدف عرضه آن در بازار یا به خدمت گرفتن آن طراحی یا توسعه می‌دهد.
• ح - مخاطره و سطح آن: میزان مخاطرات احتمالی سامانه‌های هوش مصنوعی علیه حقوق و آزادی‌های مشروع، حریم خصوصی و سلامت عمومی و اخلاقی جامعه و ارزش‌های اجتماعی و ارزش های دینی و اعتقادی جامعه که در چارچوب‌هایی مشتمل بر شفافیت، مسئولیت پذیری، رعایت حریم خصوصی، دست کاری شناختی- رفتاری و یا رتبه‌بندی و بر چسب زنی افراد، اشتغال و دسترسی عادلانه به خدمات عمومی و رعایت معیار(استاندارد)های ملی تولید قطعات و کالاهای ایمن به صورت کم مخاطره، مخاطره محدود، پرمخاطره و بسیار پرمخاطره، قابل دسته‌بندی است.
• خ - منشور اخلاقی هوش مصنوعی: مجموعه‌ای از اصول اخلاقی، برای طراحی، توسعه و استفاده مسئولانه از هوش مصنوعی است.
• د - آزمایشگاه مرجع: آزمایشگاه ارائه دهنده خدمات ارزیابی و تائید امنیت سامانه‌های هوش مصنوعی بر اساس معیار(استاندارد)ها و دستورالعمل‌ها.
• ذ - دستگاه‌های اجرایی: کلیه دستگاه‌های اجرایی موضوع ماده (۵) قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب ۱۳۸۶.۷.۸.

تصویب این ماده با بحث‌هایی درباره صلاحیت کمیسیون تخصصی برای بررسی این طرح همراه بود. علیرضا منادی سفیدان، رئیس کمیسیون آموزش، با استناد به برنامه هفتم پیشرفت، معتقد بود که این طرح باید در کمیسیون آموزش بررسی می‌شد.

در مقابل، محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس، توضیح داد که طبق ماده ۵۴ آیین‌نامه داخلی، کمیسیون صنایع به‌عنوان کمیسیون تخصصی این طرح شناخته می‌شود. وی اضافه کرد که پیش‌تر پیشنهاد تشکیل کمیسیون مشترک را پذیرفته بود، اما با اعلام رضایت رئیس کمیسیون آموزش از لحاظ شدن نظراتشان، این موضوع منتفی شده بود.

همچنین پیشنهاد دیگری مبنی بر تشکیل کمیسیون مشترک با حضور نمایندگان کمیسیون‌های متعدد از سوی نماینده خدابنده مطرح شد که به دلیل خارج از موضوع بودن، مورد پذیرش قرار نگرفت.