تحلیلگران بررسی کردند؛ شبکه‌های اجتماعی چگونه ما را به جان هم می‌اندازند؟
تحلیلگران ارتباطات باور دارند شبکه‌های اجتماعی تنها تشدیدکننده بحران قطبی‌شادگی در جامعه ایران هستند و ریشه‌های این شکاف، تاریخی و از ستیزهای کهنه جامعه ایران است. آن‌ها هشدار دادند که این شکاف‌ها در کنار الگوریتم‌های سودمحور پلتفرم‌ها، تضادها را تشدید کرده و می‌توانند به خشونت و از هم گسیختگی جامعه بیانجامند.
تکثر روایات و قطبی‌شدگی در فضای مجازی
سبحان یحیایی، استادیار ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی، در نشست تخصصی «امکان و امتناع همبستگی اجتماعی و فضای مجازی» با نقد دیدگاه‌های یکپارچه از همبستگی اجتماعی، گفت:
«بعد از جنگ ۱۲ روزه «همبستگی جمعی و اجتماعی» در حمایت از کشور و حاکمیت جلوی اسرائیل را زیاد شنیدیم اما این روایت از بخشی از ملت است. هم‌‌زمان با جنگ، مردمی را داشتیم که به‌حق از تهران و شهرهایی که در معرض خطر بودند گریختند و بیرون از شهر و جنگ، مصارف فرهنگی خودشان را داشتند.»
او با اشاره به فیلم «نجات سرباز رایان» مطرح کرد که در فضای اینترنت و شبکه‌های اجتماعی نیز شاهد گروه‌هایی هستیم که هرکدام خود و روایتشان را «بر حق» می‌دانند و این امر منجر به تشدید تضادهای اجتماعی و پرخاشگری‌ها شده است.
به باور او، در شبکه‌های اجتماعی قطبی‌شدگی به حدی است که امکان موضع‌گیری بدون مواجه شدن با موضع‌گیری‌های متضاد و علیه، وجود ندارد.
واقعیت اجتماعی از دریچه پلتفرم‌های بومی و پدیده «اقلیت‌های پرصدا»
حامد بیدی، موسس و مدیرعامل کارزار، با تمرکز بر تجربه این پلتفرم، به محدودیت‌های اعمال‌شده بر پلتفرم‌های کاربرمحور بومی در دوران جنگ اشاره کرد. به گفته او، امکان انتشار کارزارهایی با روایت‌های غیر از روایت‌های رسمی حکومت، محدود شده بود و این موضوع باعث شد تا کارزار نتواند دماسنج تمام‌نمای جامعه در این دوران باشد.
بسیاری از کارزارهای جنگ‌طلبانه یا حتی تاییدکننده روایت‌های رسمی، نهایتاً بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ امضا کسب کردند، در حالی که درخواست‌های مرتبط با زندگی روزمره شهروندان مانند «درخواست تعویق آزمون‌ها» امضاهای بسیار بالاتری داشتند. این موضوع، دسترسی شهروندان به اینترنت و دغدغه‌های متمایز آنان را نشان می‌دهد.- حامد بیدی، مدیرعامل پلتفرم کارزار
بیدی تاکید کرد که امروز جامعه با هیچ اکثریتی که به شکل ایجابی بر یک راه‌حل اتفاق نظر داشته باشد، مواجه نیست، بلکه با اقلیت‌های متنوعی روبرو هستیم که به‌واسطه اینترنت صدادار شده‌اند و اغلب این اقلیت‌ها، متکثر، از هم گسسته و حتی در تعارض با یکدیگر هستند.
«درخواست برگشتن اینترنت به شرایط قبل» به نزدیک صد هزار امضا رسید
به گفته مدیرعامل پلتفرم کارزار، مطلق‌گرایی (این که همیشه حق یک طرف است و طرف دیگر باطل) و پدیده «حباب فیلتر» که با الگوریتم شبکه‌های اجتماعی تقویت می‌شود، باعث شده است که این گروه‌های متکثر، دیگری‌ها را انکار کنند.
الگوریتم‌های سودآور، قطبی‌شدگی جهانی و تشدید خشونت سیاسی
محمدمهدی مولایی، استادیار روزنامه‌نگاری دانشگاه علامه طباطبائی با ارائه آمارهای جهانی، پدیده قطبی‌شدگی را یک مسئله جهانی خواند. او اشاره کرد که ۶۷.۹ درصد مردم دنیا کاربر اینترنت و ۶۳ درصد کاربر شبکه‌های اجتماعی هستند و در ایران این آمار بالاتر از متوسط جهانی است.
او با استناد به شاخص‌های جهانی نشان داد که در کشورهایی که مرجع اول دسترسی مردم به اخبار، شبکه‌های اجتماعی است، قطبی‌شدگی سیاسی شدیدتر است.
۶۷.۹ درصد مردم دنیا کاربر اینترنت و ۶۳ درصد کاربر شبکه‌های اجتماعی هستند
مولایی تصریح کرد که شبکه‌های اجتماعی عامل اولیه قطبی‌شدگی نیستند، اما قطعاً آن را تشدید می‌کنند. او دلیل اصلی را در الگوریتم‌های شبکه‌های اجتماعی دانست که بر مبنای ضعف‌های شناختی ما، مانند سوگیری تاییدی، تنظیم شده‌اند.
به گفته این استاد دانشگاه، هدف این الگوریتم‌ها سودآوری بیشتر از طریق نگه داشتن طولانی‌تر کاربر در محیط پلتفرم است و نتیجه ناخواسته آن حباب فیلتر (نرسیدن اطلاعات متضاد با باورها) و اتاق پژواک (تقویت باورهای موجود در محیط بسته) است. این امر به افزایش اطلاعات نادرست و در نهایت، خشونت سیاسی منجر می‌شود که پیش‌تر با سلب اعتماد شکل گرفته است.
به باور او، حل این بحران جهانی در سه سطح پلتفرم‌ها، تنظیم‌کنندگان و مقررات‌گذاران و مردم امکان‌پذیر است، اما بیشترین فشار باید بر شرکت‌های بزرگ وارد شود تا از سود خود بکاهند.
ریشه‌های تاریخی شکاف و نزاع بر سر ارزش‌ها
سید جمال‌الدین اکبرزاده جهرمی، استادیار ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی، نیز در این نشست بر تصحیح مفهوم «فضای مجازی» به «فضای سایبر» تاکید کرد و به تمایز آن با «اینترنت» به عنوان زیرساخت پرداخت.
او ریشه‌های شکاف و ستیز اجتماعی در ایران را تاریخی دانست، نه صرفاً پدیده ناشی از شبکه‌های اجتماعی. به گفته جهرمی، جامعه ایران از گذشته پر از شکاف‌های شهری و روستایی، طبقاتی و مذهبی بوده است و تصویر «آرمانی» از فرهنگ سنتی، خوش‌بینانه است.
تلاش دولت برای یکدست‌سازی از طریق رسانه‌های سنتی مثل تلویزیون بحران ایجاد کرده است
استاد دانشگاه علامه طباطبائی اضافه کرد که این اختلافات با آمدن مدرنیته تشدید شده و با حضور یک حکومت ایدئولوژیک، وارد فاز جدیدی شده است. به باور جهرمی، تلاش دولت برای یکدست‌سازی از طریق رسانه‌های سنتی مانند تلویزیون، شکل‌هایی از مقاومت را در مقابل خود ایجاد کرده و به بحران انجامیده است.
جهرمی نتیجه گرفت که شبکه‌های اجتماعی، که ماهیتشان مبتنی بر تشدید قطبی‌شدگی است، در دوره «وب ۲» صرفاً باعث تشدید چالش‌ها شده‌اند و نزاع اصلی در جامعه بر سر ارزش‌ها است. نبودن توافق بر سر ارزش‌های بنیادین در جامعه ایران، با تقویت شبکه‌های اجتماعی، افزایش یافته و اگر به صورت مسالمت‌آمیز حل نشود، «حتماً به خشونت و ازهم‌‌گسیختگی جامعه ایران منجر خواهد شد.»