دانشمندان خزهها را ۹ ماه در بیرون ایستگاه فضایی رها کردند؛ نتیجه شگفتانگیز بود
در فیلم «مریخی»، مت دیمون برای زندهماندن در مریخ سیبزمینی کاشت. اکنون پژوهشگران میگویند خزهها میتوانند روزی به تبدیل خاک و سنگهای سایر سیارات به زمین حاصلخیز کمک کنند. اما چگونه میتوان خزه را در محیط فضا قرار داد؟ دانشمندان قبلاً اینکار کردهاند و توانستند این گیاه را به مدت ۹ ماه در سال ۲۰۲۲ در ایستگاه فضایی بینالمللی نگهداری کنند.
خزهی فضانورد مانند دیگر آزمایشهای باغبانی که در مدار و داخل ایستگاه فضایی انجام میشوند، در آزمایشگاه داخل ایستگاه قرار نداشت، بلکه مستقیم به بدنه بیرونی ایستگاه فضایی متصل شده بود و تمام مدت در معرض شرایط شدید و خشن فضا قرار داشت؛ از تابش شدید اشعه فرابنفش گرفته تا خلا، دماهای بسیار بالا و بسیار پایین و تغییرات شدید محیطی که حتی مقاومترین موجودات زنده روی زمین را تهدید میکند.
اسپوروفیتهای خزه، ساختارهای تولیدمثلی محصورشده، بیشترین مقاومت را در برابر تابش شدید UV، خلا و دماهای بسیار بالا و پایین داشتند
هدف از آزمایش بررسی این بود که آیا خزه بهعنوان یک گیاه نخستین خشکیزی که میتواند در برخی از سختترین محیطهای زمین زنده بماند، قادر است بهمدت طولانی درمعرض خلا و شرایط شدید فضا دوام بیاورد یا نه. در کمال شگفتی، اسپورهای خزه نه تنها زنده ماندند، بلکه سرزندگی خود را حفظ کردند و پس از بازگشت به زمین همچنان قادر به تولید مثل بودند.
تامومیشی فوجیتا، نویسنده اصلی مطالعه و استاد گروه علوم زیستی دانشگاه هوکایدو در ژاپن، در بیانیهای گفت: «این یافته نشان میدهد که حیات تکاملیافته روی زمین، در سطح سلولی دارای مکانیزمهایی درونی است که میتواند شرایط سخت فضا را تحمل کند.»
تصور میشود خزهها از گیاهان اجدادی منشأ گرفتهاند که حدود ۴۵۰ میلیون سال پیش از آب خارج شدند و زمین خشک را مستعمره کردند. این موجودات بسیار مقاوم شناخته میشوند و میتوانند در محیطهای گوناگون رشد کنند؛ از توندراهای قطب جنوب گرفته تا قلههای هیمالیا، از میدانهای گدازههای آتشفشانی تا انواع زیستگاههای آبی.
نتایج پژوهش میتواند در توسعه سیستمهای کشاورزی فضایی و ایجاد اکوسیستمهای ابتدایی روی ماه و مریخ کاربرد داشته باشد
فوجیتا میگوید این مقاومت شگفتانگیز خزهها الهامبخش او بوده است. وی میگوید: «با خود فکر کردم که آیا این گیاه کوچک اما فوقالعاده مقاوم میتواند در فضا هم زنده بماند؟»
به گزارش انبیسینیوز، تیم فوجیتا ابتدا نوعی خزه به نام Physcomitrium patens را در آزمایشگاه روی زمین و در محیطهای شبیهسازیشدهی فضا شامل دماهای بسیار بالا و پایین، خلا و سطوح بالای تابش فرابنفش بررسی کرد.
پژوهشگران متوجه شدند که اسپوروفیتهای خزه (اسپورهای محصورشده که بهعنوان ساختارهای تولیدمثل عمل میکنند) بیشترین شانس را برای زندهماندن در فضا دارند، زیرا میتوانند تابش شدید UV را تحمل کنند. اسپورها همچنین قادر بودند پس از قرار گرفتن در دمای بسیار بالا (۵۵ درجه سانتیگراد) به مدت یک ماه و دمای بسیار پایین (حدود منفی ۱۹۷ درجه سانتیگراد) به مدت بیش از یک هفته، جوانه بزنند.
در مارس ۲۰۲۲، پژوهشگران صدها اسپوروفیت خزه را با فضاپیمای باری شرکت نورثروپ گرومن، به ایستگاه فضایی بینالمللی فرستادند. فضانوردان نمونهها را به بدنه بیرونی ایستگاه متصل کردند و آنها به مدت ۲۸۳ روز در فضا باقی ماندند. نمونههای خزه در ژانویه ۲۰۲۳ در ماموریت باری اسپیس ایکس به زمین بازگردانده شدند.
بیش از ۸۰ درصد اسپورها در طول ۹ ماه بیرون از ایستگاه زنده ماندهاند و از این میان، تقریباً ۹۰ درصد توانستند دوباره در آزمایشگاه روی زمین جوانه بزنند. فوجیتا گفت: «انتظار داشتیم تقریباً هیچ اسپوری زنده نماند؛ اما نتیجه کاملاً برعکس بود: بیشتر اسپورها زنده ماندند. واقعاً از مقاومت فوقالعاده این سلولهای کوچک گیاهی شگفتزده شدیم.»
طبق توضیح پژوهشگران، ساختار محصورکننده اسپورها، ممکن است بهعنوان سپری در برابر اثرات مضر تابش UV عمل کرده باشد. این ساختار احتمالاً صدها میلیون سال پیش بهعنوان یک سازگاری تکاملی شکل گرفته تا گیاهان اولیه را در طول رویدادهای انقراض جمعی و هنگام شروع استعمار زمینهای خشک محافظت کند.
برای نتیجهگیری قطعی به تحقیقات بیشتری نیاز است، اما براساس پیشبینی پژوهشگران، احتمال دارد خزهها بتوانند در فضا برای مدت بسیار طولانیتری، شاید تا ۱۵ سال، زنده بمانند. این یافتهها میتواند در توسعه سیستمهای کشاورزی آتی در فضا و بررسی این موضوع که آیا خاکهای فرازمینی میتوانند گیاهان قابل رشد داشته باشند، کاربرد داشته باشد. فوجیتا گفت: «امیدواریم این پژوهش، در بازکردن افق جدید برای ساخت اکوسیستم در محیطهای فرازمینی مانند ماه و مریخ مؤثر باشد.»
پژوهش در ژورنال iScience منتشر شده است.