برندگان عجیب جایزه ایگ نوبل ۲۰۲۵؛ از گاوهای راه‌راه تا مارمولک‌های پیتزاخور

آیا نوشیدن الکل باعث بهتر شدن مهارت فرد در زبان‌های خارجی می‌شود؟ آیا مارمولک‌های غرب آفریقا به پیتزای خاصی علاقه دارند؟ و آیا با رنگ‌آمیزی گاوها شبیه به گورخر می‌توان حشرات گزنده را دور کرد؟ این تحقیقات غیرعادی و پرسش‌های جالب در مراسمی مجازی به افتخار برندگان جوایز ایگ نوبل ۲۰۲۵ مورد تقدیر قرار گرفتند.

جوایز ایگ‌نوبل که در سال ۱۹۹۱ بنیان‌گذاری شدند، نوعی طنز خوش‌نیتانه از جوایز نوبل به شمار می‌روند و دستاوردهایی را ارج می‌نهند که ابتدا باعث خنده مردم شده و سپس آن‌ها را به فکر وامی‌دارند. مراسم این جوایز که با صراحت و شوخ‌طبعی برگزار می‌شود، شامل اپراهای کوتاه، نمایش‌های علمی و سخنرانی‌های ویژه ۲۴/۷ است. در این سخنرانی‌ها، کارشناسان باید تحقیقات خود را دو بار توضیح دهند: یک‌بار در ۲۴ ثانیه و بار دیگر فقط با هفت واژه.

هر برنده هنگام دریافت جایزه فقط ۶۰ ثانیه زمان دارد تا سخنرانی خود را انجام دهد و نمی‌تواند طولانی‌تر از یک دقیقه صحبت کند. همان‌طور که شعار این جوایز نشان می‌دهد، پژوهش‌های مورد تقدیر ممکن است در نگاه اول خنده‌دار به نظر برسند، اما این به معنای نداشتن ارزش علمی آن‌ها نیست. در هفته‌های پس از مراسم، برندگان همچنین سخنرانی‌های رایگان عمومی خواهند داشت که در وب‌سایت Improbable Research منتشر می‌شود.

در ادامه برندگان سی‌و‌پنجمین دوره جوایز ایگ نوبل را که در تاریخ ۱۸ سپتامبر ۲۰۲۵ در دانشگاه بوستون برگزار شد، معرفی می‌کنیم.

پرورش‌دهندگان گاو می‌دانند مگس‌های گزنده آفتی جدی برای گله هستند. به همین دلیل اغلب گاوها سر خود را تکان می‌دهند، پاهایشان را می‌کوبند، دمشان را حرکت می‌دهند و پوستشان را می‌لرزرانند تا این موجودات آزاردهنده را از خود دور کنند. این مشکل علاوه بر آزار حیوانات، هزینه اقتصادی هم دارد، چون باعث می‌شود گاوها کمتر غذا بخورند و چرا کنند، کوتاه‌تر استراحت کنند و دور هم جمع شوند که فشار گرمایی و خطر آسیب دیدنشان را افزایش می‌دهد. نتیجه این می‌شود که تولید شیر گاوهای شیرده و گوشت گاوهای گوشتی کاهش پیدا می‌کند.

می‌دانید چه حیوانی زیاد از مگس‌های گزنده اذیت نمی‌شود؟ گورخر. دانشمندان مدت‌هاست درباره نقش الگوی سیاه‌وسفید متمایز گورخر بحث می‌کنند: آیا این طرح برای استتار است؟ برای سردرگم کردن شکارچیان؟ یا برای دفع همین مگس‌های مزاحم؟

توموکی کوجیما و تیمش می‌خواستند ببینند آیا الگوی راه‌راه گورخر می‌تواند مگس‌ها را از گاوها دور کند یا نه. برای این کار، خطوط راه‌راه را با رنگ خاصی که بعد از چند روز پاک می‌شد، روی شش گاو باردار ژاپنی سیاه کشیدند. سپس گاوها را نوبتی در سه گروه قرار دادند: گروهی با خطوط شبیه گورخر، گروهی با خطوط سیاه ساده و گروهی بدون رنگ‌آمیزی (گروه کنترل) تا اثر رنگ‌ها را مقایسه کنند.

رنگ‌آمیزی گاوها با خطوط شبیه گورخر باعث شد در مقایسه با گاوهایی که فقط خطوط سیاه داشتند یا هیچ خطی نداشتند، هم مگس‌های گزنده کمتری روی آن‌ها بنشینند و هم گاوها کمتر تلاش کنند آن‌ها را دفع کنند. تنها رفتار استثناء، لرزش پوست بود که احتمالاً به این دلیل اتفاق افتاد که این حرکت انرژی کمی می‌برد و برای گاو آسان‌تر است.

دلیل اینکه خطوط شبیه گورخر مگس‌ها را دفع می‌کند هنوز دقیقاً مشخص نیست، اما پژوهشگران احتمال می‌دهند این خطوط باعث تغییر در روشنایی یا الگوی نور قطبی‌شده می‌شوند و این موضوع سیستم تشخیص حرکت مگس‌ها را که هنگام فرود روی بدن گاو استفاده می‌کنند، گیج می‌کند. با‌این‌حال، برای تأیید این فرضیه نیاز به تحقیقات بیشتری است.

نوشیدنی‌های رژیمی و دیگر نوشیدنی‌های بدون کالری بخش مهمی از رژیم غذایی مدرن هستند، چرا که شیرین‌کننده‌های مصنوعی موجود در آن‌ها مولکول‌هایی دارند که توسط بدن انسان هضم نمی‌شوند. نویسندگان این پژوهش به ایده غذاهای بدون کالری علاقه‌مند شده‌اند و معتقدند می‌توان با افزایش حجم و وزن غذا بدون افزودن کالری، احساس سیری ایجاد کرد. برای این کار، آن‌ها از ماده‌ای به نام تفلون (PTFE) استفاده کردند که همان ماده‌ای است که در ظروف تفلون نچسب استفاده می‌شود.

پژوهشگران تأکید می‌کنند که تفلون خنثی است، در برابر حرارت مقاوم است، در برابر اسید معده آسیب‌پذیر نیست، طعم ندارد، مقرون‌به‌صرفه است و به صورت پودر در دسترس است که راحت بتوان آن را با غذا مخلوط کرد. آن‌ها نسبت پیشنهادی را سه واحد غذا به یک واحد پودر تفلون اعلام کرده‌اند.

نویسندگان می‌دانند برای اکثر مردم، این ایده بسیار عجیب و نامطلوب به نظر می‌رسد و کسی نمی‌خواهد پودر تفلون به غذایش اضافه شود. بنابراین، آن‌ها در چند پاراگراف به بررسی مطالعات علمی درباره ایمنی تفلون پرداخته‌اند (مثلاً در آزمایش‌های تغذیه‌ای روی موش‌ها آسیبی به آن‌ها نرسیده است) و همچنین به کاربردهای متعددی که این ماده از قبل دارد اشاره کرده‌اند.

تفلون در میله‌های همزن در آزمایشگاه‌ها، پوشش دستگاه‌های پزشکی مانند سوند مثانه و ایمپلنت‌های زنان و سوندهای مورد استفاده در لقاح مصنوعی مورد استفاده قرار گرفته است. نکته جالب اینکه تفلون تأثیری روی حرکت یا زنده‌مانی اسپرم‌ها ندارد، با‌این‌حال، احتمال اینکه مردم بخواهند پودر تفلون به غذایشان اضافه شود، کم است و پذیرش این ایده دشوار است.

پاستا آلا کاچیو اِ پپه غذایی ساده است: فقط پاستای تونارلی، پنیر پکورینو و فلفل دارد. اما درست کردن آن سخت است، چون سس به‌راحتی گلوله‌ای و ناخوشایند می‌شود و به جای صاف و خامه‌ای بودن، بافتی کش‌دار پیدا می‌کند.

همان‌طور که پیش از این در زومیت گزارش شد، فیزیک‌دانان ایتالیایی براساس آزمایش‌های علمی متعدد خود به دستورپختی برای حل مشکل مذکور دست پیدا کردند. نکته مهم این است که به جای تکیه بر نشاسته‌ای که هنگام پخت پاستا وارد آب می‌شود، آن‌ها از نشاسته ذرت برای سس پنیر و فلفل استفاده می‌کنند تا سس صاف و کرمی بماند و گلوله‌ای نشود.

برای درست کردن سس پنیر بدون گلوله شدن، آشپز معمولاً مقداری آب و نشاسته را جداگانه گرم می‌کند تا پنیر هنگام مخلوط شدن گلوله نشود و فلفل را درست قبل از سرو اضافه می‌کند. نویسندگان مقاله می‌گویند مشکل فقط دما نیست؛ اگر پنیر و آب بدون نشاسته مخلوط شوند، سس شدیداً گلوله‌ای می‌شود.

اگر از آبی با مقداری نشاسته، مثل آب پاستا، استفاده شود، گلوله شدن کمتر رخ می‌دهد. وقتی پنیر را با آب پاستای «ریسوتاتا» مخلوط می‌کنند (آبی که بخشی از آن تبخیر شده و نشاسته غلیظ‌تر شده)، تقریباً هیچ گلوله‌ای تشکیل نمی‌شود.

نسبت مناسب نشاسته بین ۲ تا ۳ درصد وزن پنیر است؛ مقدار کمتر باعث گلوله شدن و جدا شدن فاز می‌شود و مقدار بیشتر باعث سفت شدن ناخوشایند سس می‌شود. چون کنترل نشاسته آب پاستا سخت است، نویسندگان پیشنهاد می‌کنند ۴ گرم نشاسته ذرت یا سیب‌زمینی را در ۴۰ گرم آب حل کرده، کمی گرم کنید تا غلیظ شود و سپس با پنیر مخلوط کنید. فلفل سیاه را هم بهتر است کمی برشته کنید قبل از اضافه کردن، تا طعم و عطر بهتری بدهد.

به گفته برندگان از دانشگاه شیوا نادار در هند، بوی بد کفش مشکل جهانی است که در هند با گرما و رطوبت شدید بیشتر می‌شود. کفش‌های نگهداری شده در جاکفشی محیط مناسبی برای رشد باکتری‌های مولد بو هستند. مطالعه‌ای که ویکاش کومار و سرتاک میتال با همکاری ۱۴۹ دانشجوی دانشگاه انجام دادند نشان داد بیش از نیمی از افراد از بوی کفش ناراحت می‌شوند و ۹۰ درصد کفش‌هایشان را در جاکفشی نگه می‌دارند.

روش‌های رایج مقابله شامل شستن کفش، خشک کردن در آفتاب و استفاده از اسپری یا پودر ضدباکتری است، اما اکثر دانشجویان از محصولات مدرن مانند محلول‌های روغن درخت چای، روغن نارگیل یا الکل ایزوپروپیل اطلاع نداشتند.

کومار و میتال با الهام از این مشکل، دستگاهی طراحی کردند که با تابش اشعه UV-C باکتری‌ها را از بین می‌برد. آزمایش‌ها نشان داد دو تا سه دقیقه تابش UV-C برای از بین بردن باکتری‌ها و حذف بوی شدید کفش کافی است.

در طبیعت، اتانول به‌طور طبیعی وجود دارد، به‌ویژه در میوه‌های در حال رسیدن، و این میوه‌ها توسط انواع میکروارگانیسم‌ها و حیوانات مصرف می‌شوند. گاهی اوقات برخی پستانداران، پرندگان و حتی حشرات میوه‌های غنی از اتانول را می‌خورند و مست می‌شوند، که این باعث می‌شود آن‌ها در برابر شکارچیان آسیب‌پذیرتر شوند یا به دلیل کاهش هماهنگی حرکتی بیشتر در معرض حوادث قرار بگیرند. سانچز و همکارانش تصمیم گرفتند به‌طور خاص اثرات اتانول بر خفاش‌های میوه‌خوار مصری را بررسی کنند که نشان داده شده است از مصرف میوه‌های با میزان بالای اتانول اجتناب می‌کنند.

پژوهشگران خفاش‌های بالغ نر میوه‌خوار را در قفس بلندی در فضای باز نگه داشتند که مثل راهروی پرواز عمل می‌کرد. به هر خفاش غذایی مایع دادند که مقدارهای مختلفی الکل (اتانول) داشت و سپس آن‌ها را رها کردند تا از یک سر قفس به سر دیگر پرواز کنند. پژوهشگران زمان پرواز هر خفاش را اندازه گرفتند تا ببینند الکل چقدر روی توانایی پروازشان تأثیر می‌گذارد.

آزمایش دوم نیز با همان روش انجام شد، اما این بار نویسندگان صداهای پژوک‌یابی خفاش‌ها را با میکروفون مخصوص ضبط کردند. نتایج نشان داد: خفاش‌هایی که غذای مایع با بیشترین مقدار اتانول دریافت کردند، زمان بیشتری برای عبور از طول مسیر لازم داشتند که نشان‌دهنده کاهش توانایی پرواز بود. همچنین کیفیت پژواک‌یابی آن‌ها نیز تحت تأثیر قرار گرفت و آن‌ها را در خطر بیشتری برای برخورد با موانع هنگام پرواز قرار داد.

مارسین زایینکوسکی و ژیل گیناک، برای بررسی اینکه وقتی به افراد خودشیفته یا هر کس دیگری، می‌گویید باهوش هستند، چه اتفاقی می‌افتد جایزه ایگ نوبل در رشته روان‌شناسی را از آن خود کردند.

دیدگاه رایج این است که این اعتمادبه‌نفس بیش از حد ناشی از خودشیفتگی است. نویسندگان می‌خواستند بررسی کنند که آیا برعکس این اثر هم می‌تواند رخ دهد؛ یعنی اینکه باور داشتن به هوش برتر به دلیل بازخورد مثبت از دیگران، دست‌کم به‌طور موقت، می‌تواند باعث ایجاد حالت خودشیفتگی شود.

مریم صفدری

فراتر از نوبل؛ ۹ جایزه علمی معتبر که به دانشمندان رشته‌های مختلف اهدا می‌شود

مطالعه '5

زایینکوسکی و همکارانش، ۳۶۱ شرکت‌کننده از لهستان را در مطالعه ثبت‌نام کردند. از این افراد خواسته شد سطح هوش خود را نسبت به دیگران ارزیابی کنند، آزمون شخصیت خودشیفته (Narcissistic Personality Inventory) را تکمیل کنند و تست IQ بدهند. سپس شرکت‌کنندگان به طور تصادفی به یکی از دو گروه تقسیم شدند: یک گروه بازخورد مثبت دریافت کرد و به آنها گفته شد که واقعاً IQ بالاتری نسبت به اکثر افراد دارند و گروه دیگر بازخورد منفی دریافت کرد.

نتایج بیشتر فرضیه‌های پژوهشگران را تأیید کرد. بعد از اینکه شرکت‌کنندگان تست IQ دادند و نتیجه واقعی هوش‌شان مشخص شد، اغلب فکر می‌کردند هوش‌شان نسبت به دیگران کمتر از چیزی است که قبلاً تصور می‌کردند. اما اگر به افراد گفته می‌شد IQ بالایی دارند (بازخورد مثبت)، آن‌ها غالبا احساس می‌کردند خاص و منحصر به‌فرد هستند. از سوی دیگر، وقتی به شرکت‌کنندگان گفته می‌شد هوش‌شان پایین‌تر از حد انتظار است، خودشان هم همین را باور کردند و فکر کردند باهوش نیستند. جالب این است که تأثیر این بازخورد منفی حتی از تأثیر تعریف و تمجید (بازخورد مثبت) هم بیشتر بود.

مارمولک‌های رنگین‌کمانی که شهرها و حومه‌های غرب آفریقا فراوان هستند، معمولاً از حشرات و بندپایان تغذیه می‌کنند، اما نزدیکی‌شان به انسان‌ها باعث شده برخی از آنها رژیم غذایی متنوع‌تری پیدا کنند. نان یکی از خوراکی‌های مورد علاقه‌شان است. نمونه آن: روزی آفتابی در تفریحگاه ساحلی در توگو، نویسندگان متوجه شدند یک مارمولک رنگین‌کمانی تکه‌ای پیتزای چهار پنیر یک گردشگر را دزدید و با خوشحالی خورد.

طبیعی است که آنها می‌خواستند بدانند این فقط یک اتفاق بوده یا اینکه مارمولک‌های رنگین‌کمانی محلی به طور معمول از تکه‌های پیتزا تغذیه می‌کنند. و آیا مارمولک‌ها نوع خاصی از پیتزا را ترجیح می‌دهند؟ بنابراین رفتار نه مارمولک خاص را زیر نظر گرفتند و به آنها انتخاب بین یک بشقاب پیتزای چهار پنیره و یک بشقاب پیتزای چهار فصل دادند، که حدود ۱۰ متر از هم فاصله داشتند.

مارمولک‌ها در عرض ۱۵ دقیقه پیتزا را پیدا کردند و خوردند و گاهی برای تکه‌های باقی‌مانده با هم دعوا هم می‌کردند. اما آنها فقط پیتزای چهار پنیره را خوردند. از دیدگاه نویسندگان، این موضوع نشان می‌دهد که ممکن است نوعی نشانه شیمیایی وجود داشته باشد که مارمولک‌ها را به پیتزاهای پنیردار جذب می‌کند، یا شاید هضم این پیتزا برایشان راحت‌تر است.

منلا و بوشامپ آزمایشی طراحی کردند تا بررسی کنند که آیا خوردن سیر توسط مادر، بوی شیر او را تغییر می‌دهد و اگر چنین است، آیا این تغییر روی رفتار نوزادان شیرده تأثیر می‌گذارد (علت انتخاب سیر این بود که می‌دانیم در شیر گاو طعم نامطلوب ایجاد می‌کند و بوی بدن انسان را هم تغییر می‌دهد.)

در مطالعه، هشت مادر که به نوزادانشان شیر می‌دادند، شرکت کردند. ابتدا وقتی از خوردن غذاهای دارای گوگرد مثل سیر، پیاز و مارچوبه خودداری می‌کردند، از شیرشان نمونه گرفته شد. سپس نمونه‌های دیگری پس از مصرف کپسول سیر یا دارونما جمع‌آوری شد.

نتایج نشان داد مادرانی که کپسول سیر مصرف کردند، شیرشان بوی قوی‌تری پیدا کرد و چند بزرگسال داوطلب توانستند این تغییر بو را تشخیص دهند. بوی شیر حدود دو ساعت بعد از مصرف سیر به اوج رسید و سپس کاهش یافت.

در مورد نوزادان، آنهایی که مادرشان سیر خورده بود، هنگام شیر خوردن مدت طولانی‌تری به سینه مادر چسبیدند و شیر خوردند. این یافته نشان می‌دهد تجربه‌های حسی نوزادان هنگام شیر خوردن (مثل طعم و بوی شیر) می‌تواند روی پذیرش غذاهای جدید در دوران جدا شدن از شیر مادر و حتی ذائقه غذایی آینده آن‌ها تأثیر بگذارد.

دکتر ویلیام بی. بین به مدت ۳۵ سال رشد ناخن‌های خود را با دقت ثبت کرد و همزمان تحقیقات علمی موجود در این زمینه را بررسی نمود. یافته‌های او نشان داد سرعت رشد ناخن‌ها با افزایش سن کاهش می‌یابد؛ ناخن‌های او در سال‌های اولیه ثابت رشد می‌کردند اما در پنج سال پایانی کمی کند شدند. رشد ناخن‌ها در کودکان سریع‌تر از بزرگسالان است و محیط گرم می‌تواند رشد را افزایش دهد. همچنین جویدن ناخن‌ها رشد را تحریک می‌کند که احتمالاً به دلیل افزایش جریان خون در آن ناحیه است.

دکتر بین همچنین افسانه رشد ناخن و مو پس از مرگ را رد کرد و توضیح داد که آنچه دیده می‌شود، در واقع جمع شدن و کوتاه شدن پوست بعد از مرگ است، نه رشد واقعی ناخن‌ها.

الکل عملکرد اجرایی مغز را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و مهارت‌هایی مانند حافظه کاری و کنترل رفتار را کاهش می‌دهد. با‌این‌حال، بسیاری از افراد دو زبانه معتقدند که مصرف مقدار کمی الکل می‌تواند توانایی صحبت به زبان خارجی را بهبود دهد، مهارتی که خود نیز به عملکرد اجرایی مغز وابسته است. برای بررسی این موضوع، رنر و همکارانش تحقیق خود را آغاز کردند.

در این مطالعه، ۵۰ دانشجوی آلمانی‌زبان رشته روان‌شناسی در دانشگاه ماستریخت هلند که به هلندی نیز مسلط بودند، شرکت کردند. شرکت‌کنندگان به طور تصادفی به دو گروه تقسیم شدند: یک گروه نوشیدنی الکلی و گروه دیگر آب دریافت کردند. هر فرد به اندازه‌ای نوشید تا پس از ۱۵ دقیقه کمی مست شود، سپس با فرد بومی هلندی به گفتگو پرداخت. بعد از گفتگو، شرکت‌کنندگان مهارت خود در صحبت به زبان هلندی را ارزیابی کردند و ناظران مستقل نیز توانایی آن‌ها را بررسی نمودند.

طبق ارزیابی ناظران مستقل، مست بودن توانایی شرکت‌کنندگان در صحبت به زبان هلندی را افزایش داد (خود شرکت‌کنندگان تغییر زیادی در توانایی‌شان حس نکردند). نویسندگان معتقدند مست بودن اضطراب کلامی را کاهش می‌دهد و بنابراین صحبت کردن به زبان خارجی راحت‌تر می‌شود. البته برای تأیید این نتیجه، تحقیقات بیشتری لازم است.