از سیر تا پیاز eSIM؛‌ پایان عصر سیم‌کارت‌های فیزیکی

فناوری سیم‌کارت طی سه دهه‌ی گذشته از تراشه‌های بزرگ و کارت‌های پلاستیکی تا کوچک‌ترین نسخه‌ی نانو تغییر کرده است، اما همه‌ی این مراحل یک ویژگی مشترک داشتند: وجود یک کارت فیزیکی که باید درون دستگاه قرار می‌گرفت. حالا نوبت به مرحله‌ای رسیده که این قطعه‌ی فیزیکی کم‌کم از تلفن‌های هوشمند کنار گذاشته می‌شود.

اپل با معرفی آیفون ایر که در تمام بازارهای دنیا بدون پشتیبانی از سیم‌کارت فیزیکی عرضه می‌شود، نشان داد آینده‌ی ارتباطات موبایل به‌سوی دنیای بدون جایگاه سیم‌کارت حرکت می‌کند. آیفون ایر به طور جهانی تنها با eSIM عرضه می‌شود و حتی در بازارهایی که اپل سال‌ها سیم‌کارت فیزیکی را حفظ کرده بود، حالا دیگر اثری از آن دیده نمی‌شود.

این تصمیم برای ما اهمیت زیادی دارد؛ چراکه تا پیش از این، هیچ اپراتور داخلی از eSIM پشتیبانی نمی‌کرد؛ تا اینکه همراه اول و ایرانسل در روزهای اخیر خبر دادند که زیرساخت ارائه‌ی eSIM را آماده کرده‌اند و به‌زودی آن را در اختیار مشترکان قرار می‌دهند. به همین دلیل موضوعی که تا همین یکی دو سال پیش برای بسیاری یک قابلیت جانبی به نظر می‌رسید، حالا در ایران هم اهمیت تازه‌ای پیدا کرده و به دغدغه‌ی کاربران برای انتخاب و خرید گوشی‌های پرچم‌دار جدید تبدیل شده است.

سیم‌کارت تعبیه‌شده یا eSIM نسخه‌ای بسیار کوچک‌تر از سیم‌کارت‌‌های معمولی است که به‌صورت داخلی در گوشی‌ها قرار داده می‌شود. امروزه جدیدترین گجت‌های هوشمند دنیای فناوری از eSIM پشتیبانی می‌کنند و رفته‌رفته نیز تعداد آن‌ها افزایش می‌یابد.

بسیاری از افراد eSIM را با عنوان سیم‌کارت الکترونیکی (ٍElectornic SIM Card) معرفی می‌کنند، اما در اصل حرف «e» در این اصطلاح به کلمه‌ی «Embedded» اشاره دارد که نشان‌دهنده‌ی تراشه‌ای جاساز شده داخل گوشی یا گجت‌ است که می‌توان اطلاعات مربوط به شماره‌تلفن فرد را در آن ذخیره کرد. این تراشه، به صورت سخت‌افزاری ثابت روی مادربرد گوشی قرار دارد و نمی‌توان آن را از دستگاه خارج کرد.

در تعریف ساده، eSIM نوعی سیم‌کارت داخلی و جاساز شده (Embedded) در گجت‌های هوشمند است. این نوع سیم‌کارت را می‌توان جایگزینی برای سیم‌کارت‌های فیزیکی دانست که همان وظایف سیم‌کارت‌های معمولی را انجام می‌دهد و گوشی‌های هوشمند را به شبکه‌های مخابراتی متصل می‌کند.

تغییر شماره‌‌تلفن یا اپراتور با eSIM ساده و سریع‌تر از فرایند تغییر شماره با سیم‌کارت فیزیکی است. کاربران برای تغییر شماره‌ی همراه خود نیازی به ثبت‌نام سیم‌کارت فیزیکی و منتظر ماندن برای دریافت آن ندارند. تنها تماسی تلفنی کافی است تا به‌راحتی اطلاعات لازم برای استفاده از شمار‌ه‌‌‌ی تلفن جدید را دریافت کنید.

سیم‌کارت جاساز شده، تمامی قابلیت‌های سیم‌کارت فیزیکی را ارئه می‌دهد و می‌تواند به همان شبکه‌‌ها متصل شود. در تعریفی خلاصه، می‌توان گفت استفاده از eSIM هیچ تداخلی با ارتباطات مخابراتی قبلی کاربر ندارد.

کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند در آینده‌ی نه‌چندان دور، همه‌ی گوشی‌های هوشمند و تبلت‌ها از eSIM پشتیبانی کنند. ابعاد بسیار کوچک این سیم‌کارت، استفاده از آن در دستگاه‌های اکوسیستم اینترنت اشیاء را هم امکان‌پذیر می‌کند.

ایده یک سیم‌کارت دیجیتال که بتوان آن را از راه دور برنامه‌ریزی کرد، حاصل دهه‌ها تکامل در فناوری ارتباطات سیار است. داستان سیم‌کارت با یک کارت پلاستیکی به‌اندازه یک کارت اعتباری در سال ۱۹۹۱ آغاز شد.

با گذشت زمان و کوچک‌تر شدن دستگاه‌های موبایل، این کارت‌ها نیز آب رفتند و به ترتیب به اندازه‌های میکروسیم، مینی‌سیم و درنهایت نانوسیم که امروز با آن آشنا هستیم، تبدیل شدند. هر یک از این مراحل، تلاشی برای آزادسازی فضای بیشتر در داخل دستگاه بود، اما همگی در یک اصل مشترک بودند: ماهیت فیزیکی و قابل‌تعویض.

نهاد پیشرو در این تحول، انجمن GSMA (نماینده اپراتورهای موبایل در سراسر جهان) بود. این سازمان کار بر روی مشخصات فنی یک سیم‌کارت تعبیه‌شده را آغاز کرد تا اطمینان حاصل شود که این فناوری به‌صورت یکپارچه در بین تمام اپراتورها و تولیدکنندگان دستگاه در سراسر جهان کار می‌کند. اولین نسخه از این استاندارد برای دستگاه‌های هوشمند در سال ۲۰۱۶ رسماً منتشر شد.

اگرچه اولین دستگاه‌هایی که از این فناوری استفاده کردند، محصولاتی خاص مانند ساعت هوشمند Samsung Gear S2 Classic 3G بودند، اما این گوگل با گوشی Pixel 2 در سال ۲۰۱۷ و به‌ویژه اپل با عرضه‌ی آیفون XS و XR در سال ۲۰۱۸ بودند که eSIM را به‌طورجدی وارد دنیای مصرف‌کنندگان کردند و آگاهی عمومی را نسبت‌به آن افزایش دادند. از آن زمان، این فناوری به یک ویژگی استاندارد در اکثر دستگاه‌های پرچم‌دار تبدیل شده و راه را برای آینده‌ای بدون سیم‌کارت‌های پلاستیکی هموار کرده است.

گرچه آیفون ۱۴ نخستین پرچم‌داری بود که اپل آن را «در آمریکا» کاملاً بدون درگاه سیم‌کارت عرضه کرد و حالا آیفون ایر در تمام دنیا بدون درگاه سیم‌کارت عرضه می‌شود، فناوری eSIM مدت‌هاست در برندهای دیگر هم استفاده می‌شود.

برای مثال گوگل از مدت‌ها قبل گوشی‌های پیکسل را با پشتیبانی از eSIM عرضه می‌کرد و اغلب مدل‌های پیکسل ۷ تا ۱۰ و حتی پیکسل فولد به‌طور کامل با eSIM سازگار هستند.

سامسونگ هم پشتیبانی از eSIM را ابتدا در پرچم‌داران خود آغاز کرد؛ از سری گلکسی S20 به بعد و همچنین در مدل‌های تاشوی زد فلیپ و زد فولد این قابلیت به‌صورت گسترده ارائه شد. با این حال، برخی گوشی‌های میان‌رده‌ی سری A مانند Galaxy A55 و A35 نیز در بعضی بازارها (مثلاً اروپا و آسیا) به eSIM مجهز شده‌اند، هرچند فعال‌بودن آن به نسخه منطقه‌ای و اپراتور بستگی دارد.

برندهای دیگری مانند شیائومی، اوپو و وان‌پلاس هم به‌تدریج پشتیبانی از eSIM را به گوشی‌های رده‌بالای خود اضافه کرده‌اند. حتی برخی ساعت‌های هوشمند اپل، سامسونگ و هواوی سال‌هاست امکان استفاده از eSIM را دارند و نشان می‌دهند این فناوری فقط به گوشی‌ها محدود نمی‌شود.

گوشی‌های موبایل معمولی با واردکردن کارت سیم‌کارت به شبکه‌ی مخابراتی متصل می‌شوند. همان‌طورکه گفته شد، eSIM هیچ‌گونه کارت فیزیکی ندارد و درنتیجه، فرایند نصب آن هم متفاوت خواهد بود. پس از خرید گوشی با قابلیت استفاده از eSIM و ثبت‌نام سرویس مذکور در اپراتور، کاربر کارت فعا‌ل‌سازی سیم‌کارت شامل یک کد QR دریافت می‌کند که باید آن را با گوشی اسکن کند. ناگفته نماند فرایند نصب در سیستم‌عامل‌های گوناگون باهم تفاوت دارد.

• در گوشی‌های آیفون باید وارد بخش Settings > Cellular > Add Cellular Plan شوید و طبق دستورالعمل‌های داده شده، کد را اسکن کنید.
• در گوشی‌های اندرویدی به مسیر Settings > Network & internet > Add بروید. دستورالعمل‌های موجود را اجرا و در منو نهایی، Use 2 Numbers را انتخاب کنید. البته شاید مراحل فعال‌سازی در نسخه‌های گوناگون اندروید باهم تفاوت داشته باشند.

گوگل برنامه‌ای به‌نام Fi برای سرویس‌های مخابراتی و سیم‌کارت تعبیه شده دارد که در برخی کشورها ارائه می‌شود. کاربران با ثبت‌نام در این سرویس، تنظیمات eSIM را به‌صورت خودکار در حساب کاربری خود دریافت می‌کنند. از نمونه‌های دیگر استفاده از eSIM می‌توان به اپل‌واچ اشاره کرد که تنظیمات سیم‌کارت آن ازطریق اپلیکیشن Apple Watch در گوشی هوشمند فعال می‌شود. برای تنظیم سیم‌کارت جاساز شده یا تعبیه‌شده در ساعت‌های هوشمندِ دیگر، مانند گلکسی‌واچ نیز اپلیکیشن‌های اختصاصی وجود دارد.

مزیت اصلی سیم‌کارت‌های تعبیه شده در ابعاد کوچک آن‌ها دیده می‌شود. سیم‌کارت‌های نانو امروز به‌عنوان کوچک‌ترین سیم‌کارت‌های فیزیکی شناخته می‌شوند که مساحتی برابر با ۱۰۸/۲۴ میلی‌مترمربع دارند.

در مقام مقایسه، eSIM تقریباً ۳۰ میلی‌مترمربع مساحت دارد که حدود یک‌سوم نانوسیم است. علاوه‌بر ابعاد سیم‌کارت اصلی، استفاده از سیم‌کارت فیزیکی به‌معنای استفاده از سخت‌افزار بیشتر همچون محل قرارگیری سیم‌کارت و کارت‌خوان در دستگاه خواهد بود. چنین قطعات و فضاهایی درصورت استفاده از سیم‌کارت الکترونیکی حذف می‌شوند.

کاهش ابعاد نه‌تنها فضای گجت هوشمند را برای قطعات دیگر همچون باتری بزرگ‌تر افزایش می‌دهد؛ بلکه امکان بازطراحی و تغییر جانمایی‌ها را هم به شرکت سازنده خواهد داد. به‌عنوان مثال، هیچ الزامی برای نصب eSIM در لبه‌ی گوشی هوشمند وجود ندارد و همچنین ضد‌آب‌کردن آن نیز آسان‌تر انجام خواهد شد.

یکی دیگر از مزایای مهم eSIM، افزایش امنیت دستگاه در صورت سرقت است. از آنجایی که تراشه eSIM به صورت فیزیکی روی برد دستگاه لحیم شده، سارق نمی‌تواند آن را خارج کند. این بدان معناست که پس از سرقت، دستگاه همچنان به شبکه متصل باقی می‌ماند و امکان ردیابی آن از طریق سرویس‌هایی مانند Find My iPhone یا Find My Device گوگل بسیار بیشتر خواهد بود.

مشکل اصلی سیم‌کارت تعبیه شده در زمان جابه‌جایی گوشی تلفن‌همراه دیده می‌شود. درواقع، کاربر نمی‌تواند به‌راحتی سیم‌کارت را از دستگاهی به دستگاه دیگر انتقال دهد. به‌علاوه، آزمایش‌کردن مشکلات ارتباطی دستگاه هم دشوارتر می‌شود.

کاربران اکنون درصورت بروز مشکل در گوشی می‌توانند سیم‌کارت را در دستگاه دیگر امتحان کنند. با این کار، می‌‌توان متوجه شد آیا مشکل پیش‌آمده از سمت سیم‌کارت یا گوشی بوده است؛ ولی چنین امکانی درصورت استفاده از eSIM وجود نخواهد داشت.

تا چند سال پیش، کاربران ایرانی فقط می‌توانستند درباره‌ی eSIM بخوانند و در عمل امکان استفاده از آن را نداشتند. اپراتورهای داخلی در مقاطع مختلف از اجرای آزمایشی این فناوری خبر داده بودند، اما هیچ‌کدام آن را به مرحله‌ی بهره‌برداری عمومی نرسانده بودند.

به همین خاطر حتی اگر کاربری آیفونی مثل سری ۱۴ را از آمریکا تهیه می‌کرد، عملاً نمی‌توانست از قابلیت eSIM آن استفاده کند و مجبور بود به دنبال مدل‌هایی بگردد که همچنان درگاه سیم‌کارت دارند.

اما حالا انتظار داریم این شرایط به‌تدریج تغییر کند: همراه اول ۲۰ شهریور ۱۴۰۴ به‌طور رسمی اعلام کرد که زیرساخت‌های لازم برای ارائه‌ی سرویس eSIM را آماده کرده و فرایند پیش‌ثبت‌نام را آغاز خواهد کرد.

این اپراتور وعده داده است که به‌زودی جزئیات کامل نحوه‌ی فعال‌سازی، هزینه‌ها و مراحل دریافت پروفایل eSIM را منتشر کند. نکته‌ی مهم در اطلاعیه‌ی همراه اول این بود که با راه‌اندازی این سرویس، امکان رجیستری تمام پارت‌نامبرهای آیفون ۱۷ و حتی آیفون ایر در ایران فراهم می‌شود.

ایرانسل هم هم‌زمان از ورود رسمی خود به این عرصه خبر داد. این اپراتور یادآوری کرد که سال‌ها قبل آزمایش‌های محدودی روی eSIM انجام داده بود و حالا آماده است خدمات را به شکل عمومی عرضه کند. ایرانسل نیز مانند همراه اول تأکید کرد که جزئیات اجرایی و زمان دقیق آغاز سرویس از طریق کانال‌های رسمی اطلاع‌رسانی خواهد شد.

بااین‌حال، هنوز چند ابهام جدی باقی‌مانده است. هیچ‌یک از دو اپراتور تاریخ قطعی راه‌اندازی عمومی را اعلام نکرده‌اند و کاربران باید منتظر بمانند تا زمان‌بندی دقیق، تعرفه‌ها و روش‌های فعال‌سازی مشخص شود.

همچنین پرسش‌هایی درباره‌ی نحوه‌ی انتقال خط، تعداد پروفایل‌های قابل پشتیبانی و جزئیات فنی دیگر هنوز بی‌پاسخ مانده است. بااین‌وجود، همین اعلام رسمی نشان می‌دهد که بعد از سال‌ها انتظار، ورود eSIM به ایران به مرحله‌ای جدی رسیده و دیگر محدود به آزمایش‌های پراکنده نیست.

معرفی آیفون ایر و ورود رسمی اپراتورهای داخلی به عرصه‌ی eSIM باعث شده بسیاری از کاربران ایرانی این پرسش را مطرح کنند که حالا خرید گوشی‌هایی که فقط از eSIM پشتیبانی می‌کنند، چه شرایطی دارد.

نخستین موضوعی که باید در نظر گرفت، پارت‌نامبر گوشی است. اپل بعضی مدل‌ها را تنها با eSIM عرضه می‌کند و این موضوع بسته به بازار هدف متفاوت است. اگر کاربری به‌طور اتفاقی مدلی را خریداری کند که مخصوص بازارهای eSIM-only است، بدون خدمات داخلی امکان استفاده از آن وجود نخواهد داشت.

دومین نکته مربوط به آیفون ایر است. این گوشی صرف‌نظر از کشور و پارت‌نامبر، در همه‌ی نسخه‌ها تنها از eSIM پشتیبانی می‌کند. بنابراین کسی که تصمیم به خرید آیفون ایر دارد باید مطمئن باشد اپراتور موردنظرش این سرویس را فعال کرده و امکان دریافت پروفایل دیجیتال را فراهم کرده است. بدون چنین پشتیبانی‌ای، آیفون ایر در ایران عملاً قابل‌استفاده نخواهد بود.

در نهایت، کاربران باید توجه داشته باشند که انتقال خط در eSIM مانند سیم‌کارت فیزیکی ساده نیست. اگر گوشی خراب شود یا بخواهید خط خود را به دستگاه دیگری منتقل کنید، باید دوباره از طریق اپراتور پروفایل دریافت کنید. این موضوع می‌تواند برای برخی افراد محدودیت ایجاد کند و بهتر است پیش از خرید با شرایط و قوانین اپراتور انتخابی خود آشنا شوند.

پتانسیل واقعی eSIM از تلفن‌های همراه فراتر می‌رود و عاملی کلیدی برای توسعه اینترنت اشیاء (IoT) شناخته می‌شود. دستگاه‌های بی‌شماری از جمله خودروهای متصل، حسگرهای کشاورزی، ردیاب‌های لجستیک، کنتورهای هوشمند و دستگاه‌های پزشکی، برای کارکرد خود به اتصال سلولی نیاز دارند. مدیریت و تعویض سیم‌کارت فیزیکی در میلیون‌ها دستگاه پراکنده در سراسر جهان، یک چالش لجستیکی عظیم است.

eSIM این مشکل را با فراهم کردن امکان مدیریت از راه دور حل می‌کند. یک شرکت می‌تواند هزاران دستگاه را در سراسر جهان مستقر کند و سپس پروفایل‌های اتصال آن‌ها را به صورت مرکزی و بدون نیاز به دسترسی فیزیکی، مدیریت، به‌روزرسانی یا تعویض کند . این قابلیت، هزینه‌ها را تا حد زیادی کاهش می‌دهد و راه را برای نسل جدیدی از کاربردهای متصل در صنایع مختلف هموار می‌سازد.

همانطور که اشاره کردیم ساعت‌های هوشمند نظری اپل واچ و سامسونگ گلکسی واچ نیز از نسخه‌های سلولی مجهز به eSIM بهره می‌برند. این ویژگی به آن‌ها اجازه می‌دهد تا مستقل از گوشی هوشمند، به اینترنت وصل شوند، تماس برقرار کنند و نوتیفیکیشن‌ها را دریافت نمایند.

همچنین بسیاری از تبلت‌ها (مانند آیپدهای سلولی) و برخی از لپ‌تاپ‌های مدرن نیز برای اتصال دائمی به اینترنت، به فناوری eSIM مجهز شده‌اند.

همزمان با رایج شدن eSIM در گوشی‌های هوشمند پرچم‌دار، یک فناوری متحول‌کننده‌ی دیگر نیز در راه است: iSIM. این فناوری که مخفف «سیم‌کارت یکپارچه» (integrated SIM) است، با یکپارچه‌سازی مستقیم عملکرد شبکه تلفن همراه در خودِ چیپست، کوچک‌سازی را یک قدم فراتر می‌برد. این ویژگی باعث می‌شود که دیگر حتی نیازی به اختصاص دادن آن چند میلی‌متر مربع که eSIM اشغال می‌کند، وجود نداشته باشد.

با این حال، بعید است که در آینده‌ی نزدیک شاهد فراگیر شدن iSIM و راهیابی آن به گوشی‌های هوشمند باشیم. شرکت آرم اولین بار چند سال پیش از این فناوری رونمایی کرد. سپس، در اوایل سال ۲۰۲۲، شرکت تراشه‌ساز کوالکام با همکاری ودافون بریتانیا، یک نمونه‌ی مفهومی را با استفاده از یک گوشی سفارشی‌شده‌ی گلکسی زد فلیپ ۳ به نمایش گذاشت. اما پس از چند سال، هنوز خبری مبنی‌بر یکپارچه‌سازی قابلیت iSIM در تراشه‌ها اعلام نشده است.