مراحل نگارش بوم کسب و کار یا بیزینس پلن چیست؟

راه‌اندازی یک کسب‌وکار، صرفاً در داشتن ایده‌ای نو خلاصه نمی‌شود؛ بلکه نیازمند نقشه‌ای دقیق و هدفمند است که مسیر حرکت را روشن سازد. در همین‌ راستا، طرح کسب‌وکار به‌عنوان یک ابزار راهبردی، امکان بررسی دقیق ابعاد مختلف فعالیت اقتصادی از جمله محصولات و خدمات، بازار هدف، منابع انسانی و مالی، فناوری‌های مورد نیاز و ظرفیت تولید را فراهم می‌سازد.

در گذشته، طرح‌های کسب‌وکار عمدتاً به‌صورت محرمانه و در اختیار گروهی محدود از ذی‌نفعان قرار می‌گرفتند؛ اما امروزه با ظهور رویکردهای نوین، مفهوم «طرح تجاری باز» مطرح شده است. این طرح‌ها با بهره‌گیری از الگوهای نظری دردسترس، منابع آنلاین و ابزارهای تحلیلی پیشرفته، بستری برای شفافیت و مشارکت گسترده فراهم کرده‌اند. طرح کسب‌وکار جامع و دقیق، همچون نقشه‌ی راهی، کارآفرین را در تمامی مراحل ساخت، مدیریت و توسعه‌ی کسب‌وکار همراهی می‌کند.

ما در این مقاله شما را راهنمایی خواهیم کرد تا پاسخ خود به سؤال بوم کسب و کار چیست را بگیرید و بتوانید بوم کسب و کار مناسب خودتان را طراحی کنید.

طرح کسب‌وکار سندی رسمی است که اهداف تجاری را مشخص می‌کند، دلایل امکان‌پذیری دستیابی به این اهداف را شرح می‌دهد، مسیر تحقق آن‌ها را برنامه‌ریزی می‌کند و اطلاعات پایه‌ای درباره‌ی تیم اجرایی ارائه می‌دهد.

در مقابل، طرح‌هایی با تمرکز درونی یا طرح متمرکز داخلی، با هدف دستیابی به اهداف میان‌مدت طراحی می‌شوند؛ اهدافی که تحقق آن‌ها مقدمه‌ای برای رسیدن به مقاصد بیرونی به‌شمار می‌رود. این طرح‌ها ممکن است بر توسعه‌ی محصول یا خدمت جدید، اصلاح ساختارهای مالی، نوسازی زیرساخت‌ها یا بازسازی سازمانی متمرکز باشند.

فعالیت های کلیدی در بوم کسب و کار که در طراحی باید به آن‌ها اشاره کنید، شامل ۹ مورد است. شما برای طراحی بوم کسب و کار نیاز به این اطلاعات دارید:

۱- شرکای کلیدی: به نهادها یا کسب‌وکارهایی اشاره دارد که برای راه‌اندازی و ادامه فعالیت به همکاری با آن‌ها نیاز دارید. تأمین‌کنندگان مواد اولیه، تولیدکنندگان، پیمانکاران فرعی و شرکای استراتژیک در این دسته قرار می‌گیرند.

۲-فعالیت‌های کلیدی: اقداماتی که موجب خلق مزیت رقابتی برای کسب‌وکار شما می‌شوند. این موارد می‌توانند شامل فروش مستقیم، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین یا روش‌های خلاقانه جذب مشتری باشند.

۳-منابع کلیدی: تمام منابعی که برای ایجاد ارزش برای مشتریان مورد استفاده قرار می‌گیرند، از جمله نیروی انسانی، سرمایه، تجهیزات، زیرساخت‌ها یا دارایی‌های معنوی مانند برند، اختراعات ثبت‌شده یا دانش فنی. مشخص کنید که منابع مالی و دارایی‌های شما برای اجرای مدل کسب‌ و کار چیست و چگونه از آن‌ها بهره می‌برید.

۴-ارزش پیشنهادی: در این مرحله، تمرکز بر ارزش منحصربه‌فردی است که شرکت شما برای بازار ایجاد می‌کند. این مزیت‌ها می‌توانند شامل قیمت پایین، کیفیت بالا، نوآوری یا ویژگی‌های دیگری باشند.

۶-شناخت مشتریان: وقتی بازار هدف خود را مشخص می‌کنید، باید توجه داشته باشید که کسب‌وکار شما برای همه مناسب نیست. بنابراین، داشتن درک واضحی از اینکه کسب‌وکار شما به کدام گروه از افراد خدمت می‌کند، اهمیت دارد. آیا مشتریان شما از بازارهای خاص هستند یا بازارهای انبوه و مشتریان سازمانی؟

۷-کانال‌های توزیع: مهم‌ترین راه‌هایی را که با مشتریان خود ارتباط برقرار می‌کنید، فهرست کنید. بیشتر کسب‌وکارها از ترکیب چند کانال مختلف استفاده می‌کنند. روش‌های ارتباطی با مشتریان و نحوه‌ی ارائه‌ی خدمات و محصولات خود، مانند فروش آنلاین، فروشگاه فیزیکی، توزیع‌کنندگان یا سایر روش‌ها را مشخص کنید.

۸-ساختاربندی هزینه‌ها: آیا شرکت شما بر کاهش هزینه‌ها تمرکز خواهد کرد یا هدفش به حداکثر رساندن ارزش است؟ استراتژی خود را مشخص کنید و سپس مهم‌ترین هزینه‌هایی را که در مسیر کسب‌وکار با آن‌ها روبه‌رو خواهید شد، فهرست کنید.

۹-جریا‌ن‌های درآمدی: توضیح دهید که شرکت شما دقیقاً چگونه درآمد کسب می‌کند. برای مثال، ممکن است از طریق فروش مستقیم، دریافت حق عضویت یا تبلیغات، درآمد داشته باشید. اگر چندین منبع درآمد دارید، همه‌ی آن‌ها را به‌طور کامل ذکر کنید.

انواع مختلفی از بوم‌ کسب و کار وجود دارد که هر کدام بر بخش‌های مختلفی از کسب و کار شما تأکید می‌کنند و به شما امکان می‌دهند بر قسمت‌های خاصی از بیزینس پلن خود تمرکز کنید.

رایج‌ترین، دقیق‌ترین و پرکاربردترین نوع استاندارد، بوم کسب و کار است که پیش‌تر موارد ۹گانه‌ای را که شامل می‌شود، به شما معرفی کردیم. نمونه بوم کسب و کار مدل استاندارد را می‌توانید در تصویر مشاهده کنید.

بوم ناب مخصوص استارتاپ‌ها است و می‌توان آن را نسخه‌ی ساده‌شده‌ی بوم کسب و کار استاندارد (BMC) دانست. در این مدل، به‌جای تمرکز روی شرکای کلیدی، تمرکز اصلی روی «مشکل»، «راه‌حل» و «شاخص‌های کلیدی» گذاشته می‌شود؛ یعنی دقیقاً مواردی که هنگام شروع یک کسب‌وکار نوپا اهمیت ویژه‌ای دارند.

بوم ارزش پیشنهادی یکی از انواع بوم کسب و کار است که می‌توان آن را به‌عنوان مکمل BMC به کار برد. این مدل از دو بخش اصلی پروفایل مشتری و پیشنهاد ارزش محصول تشکیل می‌شود. در بخش مشتری به دستاوردها، مشکلات و نیازهای مشتری اشاره می‌شود. بخش پیشنهاد ارزش نیز سود و منافع، ویژگی‌ها و کارکردهای محصول و تجربه‌هایی را که به وجود می‌آورد، نشان می‌دهد.

یک ابزار تصویری قدرتمند برای خلق بازارهای بدون رقابت و نوآوری انقلابی است. این بوم براساس نظریه‌ی «استراتژی اقیانوس آبی» کیم و مابورنیا در سال ۲۰۰۵ طراحی شده و به کسب‌وکارها کمک می‌کند با حذف رقابت خونین (اقیانوس قرمز) و خلق ارزش جدید، فضای بازار بکر (اقیانوس آبی) را کشف کنند.

یکی دیگر از انواع بوم کسب و کار که برای استارتاپ‌های اجتماعی و کسب‌ و کارهای غیرانتفاعی به‌کار می‌رود،‌ بوم کسب و کار اجتماعی است. تفاوت این مدل با بوم کسب و کار استاندارد در این است که دو بخش تأثیرات اجتماعی و ذی‌نفعان اجتماعی به بخش‌های آن اضافه می‌شوند.

این ابزار نسخه‌ی پیشرفته‌ای از بوم مدل کسب‌وکار (Business Model Canvas) محسوب می‌شود که با تمرکز بر فناوری، داده‌ها و اکوسیستم‌های آنلاین طراحی شده است. این بوم به کسب‌وکارها کمک می‌کند تا ارزش دیجیتال خلق کنند، از دارایی‌های مبتنی بر داده بهره ببرند و مدل‌های درآمدی نوآورانه‌ای را توسعه دهند.

تفاوت‌ بوم کسب‌ و کار دیجیتال با BMC شامل موارد زیر است:

• کانال‌ها فقط دیجیتال‌ هستند (اپلیکیشن، پلتفرم، وب‌سایت).
• منابع کلیدی شامل داده‌ها، کاربران و هوش مصنوعی است.
• تعامل با مشتری از طریق اتوماسیون و چت‌بات‌ها انجام می‌شود.
• مدل درآمدی بیشتر بر پایه‌ی اشتراک و تبلیغات است، نه فقط فروش محصول.

ابزارهای طراحی بوم کسب‌ و کار به شما کمک می‌کنند تا مدل خود را به‌صورت بصری و ساختاریافته ترسیم و تجزیه‌ و تحلیل کنید و بهبود ببخشید. این ابزارها شامل پلتفرم‌های آنلاین، نرم‌افزارها و قالب‌های چاپی می‌شوند.

وب‌سایت Canvanizer

Canvanizer به شما امکان می‌دهد به‌راحتی و بدون نیاز به ثبت‌نام و به‌صورت رایگان به طراحی بوم بپردازید و از یادداشت‌های دیجیتال استفاده کنید. این وب‌سایت همچنین قابلیت ذخیره‌سازی و اشتراک‌گذاری بوم با سایر اعضای تیمتان را در اختیار شما قرار می‌دهد.

• ابتدا وارد وب‌سایت Canvanizer شوید.
• Create your own Canvas را انتخاب کنید و از بین قالب‌های آماده روی قالب Business Model Canvas کلیک کنید.
• در صفحه‌ی جدید اگر می‌خواهید بخشی از قسمت‌های مختلف را تغییر دهید یا سربرگ آن‌ها را به زبان فارسی بنویسید، روی گزینه‌ها کلیک کنید، نام جدید را وارد کنید و سپس Change را بزنید.
• برای اضافه کردن متن روی کادر پایین هر عنوان کلیک و نکات مورد نظر خود را تایپ کنید.
• در نهایت بعد از تکمیل همه‌ی بخش‌ها برای گرفتن خروجی از سمت چپ روی آیکون فلش به سمت راست کلیک و یکی از انواع فایل‌ها را انتخاب کنید. شما می‌توانید بوم کسب و کار خود را با فرمت پی‌دی‌اف، متن، تصویر یا اسلاید ذخیره کنید یا پرینت بگیرید.

این وب‌سایت امکان طراحی بوم کسب و کار با هوش مصنوعی را نیز در اختیار شما قرار می‌دهد؛ اما برای استفاده‌ی بهتر از هوش مصنوعی این وب‌سایت لازم است اشتراک تهیه کنید. برای دسترسی به نمونه پر شده بوم کسب و کار توسط هوش مصنوعی، مراحل زیر را دنبال کنید.

• ابتدا روی آیکون AI کلیک و کسب و کار خود را توصیف کنید.
• Create canvas with AI را بزنید. می‌توانید در ادامه ویرایش‌های لازم را انجام دهید و خروجی را ذخیره کنید.

شما همچنین می‌توانید از قالب‌های آماده و قابل دانلود بوم کسب و کار از طریق وب‌سایت‌های canvanizer و strategyzer استفاده کنید.

برخی از اپلیکیشن‌ها به شما امکان می‌دهند به‌راحتی با استفاده از دستگاه‌های اندرویدی و گوشی آیفون به طراحی بوم کسب و کار مورد نیاز خود بپردازید و تمام بخش‌های آن را تکمیل کنید.

اپلیکیشن IncaView به شما امکان می‌دهد در اندروید و ios بوم کسب و کار طراحی کنید. توجه داشته باشید که در این اپلیکیشن نمی‌توانید عناوین را به زبان فارسی بنویسید؛ اما توضیحات را می‌توانید به زبان فارسی وارد کنید.

شما همچنین می‌توانید از نرم‌افزار یا نسخه‌ی وب IncaView بهره ببرید.

نمونه‌ بوم کسب و کار تکمیل شده در نهایت با رعایت همه‌ی نکاتی که ذکر کردیم به شکلی خواهد بود که در تصویر آمده است. همان‌طور که مشاهده می‌کنید تمام جزئیات کسب و کار نتفلیکس ازجمله فعالیت‌ها، شرکا و منابع کلیدی، ساختار هزینه‌های این شرکت و سایر اطلاعات به‌خوبی آورده شده‌اند.

• طرح کلی کسب‌وکارتان را به‌روشنی بیان کنید و آنچه را که خواننده لازم است بداند، مشخص کنید. باید خلاصه‌ای شفاف و دقیق از اهداف، نیازها و آنچه به‌دنبال آن هستید، ارائه دهید.

• تصویر روشنی از وضعیت فعلی کسب‌وکارتان ارائه دهید و به فرصت‌ها و امکاناتی که در آینده پیش‌رو دارید، اشاره کنید. لازم است بازارهایی را که با کسب‌وکار شما در ارتباط هستند نیز معرفی کنید.

• یک تحلیلگر بازار توانمند می‌تواند کارآفرین را با تمام ابعاد بازار آشنا کند، به‌گونه‌ای که بازار هدف، به‌روشنی مشخص شود و سهم احتمالی شرکت از فروش در آن بازار به‌خوبی برآورد شود.

• تدابیری را که برای تولید، توسعه و بازاریابی محصول در نظر گرفته‌اید، به‌طور واضح برای سرمایه‌گذاران توضیح دهید. به میزان بودجه‌ی لازم برای رسیدن به اهداف شرکت اشاره کنید.

• طرح مدیریت و عملیات را تنظیم کنید؛ یعنی توضیح دهید که عملکرد بخش‌های مختلف کسب‌وکار شما چگونه به‌صورت پیوسته و مؤثر ادامه پیدا می‌کند.

• اطلاعات مالی را با دقت بررسی و ارائه کنید. در این بخش باید خلاصه‌ای از داده‌های مالی گذشته و پیش‌بینی‌های مالی آینده‌ی خود را بیان کنید.

• تمام مدارک مورد نیاز ازجمله تصاویر محصولات و خدمات، رزومه‌ی مدیران، توصیه‌نامه‌ها، قراردادها، مجوزهای تولید، اجاره‌نامه‌ها، مدارک حقوقی، فهرست و مشخصات وکلا و حسابداران شرکت و همچنین مطالب منتشرشده درباره‌ی کسب‌وکارتان در مجلات یا رسانه‌ها را به طرح خود پیوست کنید.

همه‌ی روش‌ها، ابزارها و مراحلی که در این مقاله ذکر کردیم به شما کمک می‌کنند که آینده و برنامه‌‌های کسب‌و‌کار خود را به‌خوبی تنظیم کنید و طبق آن پیش بروید و علاوه‌بر آن به شما امکان می‌دهند که کسب‌ و کارتان را به‌درستی به سایرین معرفی کنید.