سربازان ناپلئون هنگام عقب‌نشینی از روسیه با بیماری‌های غیرمنتظره زمین‌گیر شدند
در زمستان ۱۸۱۲، ارتش بزرگ ناپلئون در جریان عقب‌نشینی از مسکو با یکی از فاجعه‌بارترین شکست‌های نظامی تاریخ روبه‌رو شد. سربازان فرانسوی در سرمای شدید، گرسنگی، خستگی و بیماری‌های عفونی جان خود را از دست دادند. تحلیل تازه‌ای از DNA دندان‌های سربازان مدفون در گوری دسته‌جمعی نشان می‌دهد نیروهای ناپلئون که در جریان عقب‌نشینی از روسیه جان باختند، به بیماری‌های غیرمنتظره‌ای مبتلا بوده‌اند.
وقتی ناپلئون دستور عقب‌نشینی ارتش خود از روسیه را داد، سربازان گرسنه، سرد، خسته و بیمار بودند و برآورد می‌شود حدود ۳۰۰ هزار نفر در این مسیر جان خود را از دست دادند.
اکنون پژوهشگران اعلام کرده‌اند که شواهدی از دو بیماری غیرمنتظره در میان سربازانی که در این عقب‌نشینی جان باختند، یافته‌اند: تب شبه‌حصبه و تب عودکننده. این یافته‌ها بینش تازه‌ای درباره وضعیت آنان ارائه می‌کند. نیکولاس راسکوان، سرپرست واحد ژنومیک میکروب‌های باستانی در موسسه پاستور و یکی از نویسندگان مطالعه، می‌گوید: «علت اصلی شکست عقب‌نشینی سرما و گرسنگی بود و حتی بدون بیماری‌های عفونی، بسیاری از سربازان به احتمال زیاد می‌مردند. اما این یافته‌ها دیدگاه ما درباره بیماری‌های عفونی آن زمان را تکمیل می‌کند.»
پژوهشگران توضیح می‌دهند که تحلیل‌های قبلی DNA سربازان همان گور دسته‌جمعی در ویلنیوس، لیتوانی، شواهدی از تیفوس و تب سنگر را نشان داده بود. آن تحلیل‌ها مبتنی بر تکنیکی حساس به نام PCR تو در تو (nested PCR) بود که نمونه‌ها را برای میکروب‌های خاصی بررسی می‌کرد.
به گزارش گاردین، در پژوهش جدید، تیم راسکوان از روشی به نام توالی‌یابی شاتگان استفاده کرد که امکان جستجوی قطعات DNA متعلق به هر یک از ۱۸۵ باکتری شناخته‌شده‌ی بیماری‌زا در انسان را فراهم می‌کرد. نتایج حاصل از DNA دندان‌های ۱۳ سرباز که پیش‌تر بررسی نشده بودند، نشان داد یک سرباز به باکتری بورلیا رکورنتیس، عامل تب عودکننده و چهار سرباز دیگر به نوعی از سالمونلا انتریکا، عامل تب شبه حصبه مبتلا بوده‌اند. از چهار سربازی که به تب پاراتیفوئید مبتلا بودند، احتمالا یکی از آن‌ها هم‌زمان به بیماری دیگر، یعنی تب عودکننده، نیز مبتلا بوده است.
پژوهشگران می‌گویند یافته‌ها با توصیف‌های تاریخی علائم سربازان ارتش بزرگ ناپلئون، مانند تب و اسهال، همخوانی دارد. برخلاف مطالعات قبلی، این تیم هیچ نشانه‌ای از باکتری‌های عامل تیفوس یا تب خندق پیدا نکرد.
راسکوان توضیح می‌دهد که ممکن است برخی از این سربازان به بیماری‌های شناسایی‌شده مبتلا نبوده یا تنها به شکل خفیف دچار عفونت شده باشند. علاوه بر این، DNA باستانی که از دندان‌های سربازان استخراج شده، ممکن است طی بیش از ۲۰۰ سال تخریب شده باشد یا میزان آن کمتر از حدی باشد که آزمایش بتواند آن‌ها شناسایی کند.
برای اطمینان از صحت یافته‌ها، پژوهشگران مجموعه‌ای از آزمایش‌ها و تحلیل‌های آماری را انجام دادند. این شامل بررسی نشانه‌های تخریب DNA بود که معمولاً در نمونه‌های باستانی دیده می‌شود و همچنین تحلیل جایگاه DNA باکتری‌ها در «درخت تکاملی» آن‌ها، تا مشخص شود این توالی‌ها واقعاً متعلق به باکتری‌های مورد نظر بوده و نه ناشی از آلودگی یا خطای آزمایش. به این ترتیب، تیم پژوهشی تلاش کرد تا با دقت بالا اطمینان حاصل کند که نتایج نشان‌دهنده عفونت واقعی سربازان در زمان مرگ است.
پژوهشگران می‌نویسند که بر اساس یافته‌هایشان، سناریوی محتمل مرگ این سربازان ترکیبی از عوامل مختلف بوده است: خستگی شدید، سرمای طاقت‌فرسا و ابتلا به چند بیماری عفونی، ازجمله تب پاراتیفوئید و تب عودکننده منتقل‌شده توسط شپش. گرچه تب عودکننده لزوماً کشنده نیست، می‌توانسته فردی را که پیش‌تر به دلیل گرسنگی، سرما و خستگی شدید ضعیف شده بود، بیشتر تضعیف کند و مقاومت بدن او را در برابر سایر بیماری‌ها و شرایط سخت کاهش دهد.
دکتر مایکل رو، متخصص تاریخ اروپا در کالج کینگز لندن، این مطالعه را تحسین کرد و گفت: «این یافته‌ها جالب هستند، زیرا کاری را انجام می‌دهند که یک تاریخ‌دان به تنهایی نمی‌تواند: شناسایی دقیق بیماری‌هایی که سربازان در عقب‌نشینی ناپلئون از مسکو به آن‌ها مبتلا شدند.» با‌این‌حال، او هشدار داد که نباید تصور کرد شکست و نابودی ارتش ناپلئون تنها به دلیل سرمای شدید و گرسنگی رخ داده است. دکتر رو افزود: «این دیدگاه، نقش ارتش روسیه، استراتژی‌های هوشمندانه آن‌ها و پیشرفت نسبی نیروهایشان را کم‌اهمیت جلوه می‌دهد.»
پژوهش در ژورنال Current Biology منتشر شده است.