پایان کابوس پسر حبابی؛ ژن‌درمانی اکنون به کودکان مبتلا به نقص ایمنی زندگی دوباره می‌بخشد
در یک پیشرفت پزشکی خیره‌کننده، ژن‌درمانی یک‌باره با استفاده از سلول‌های بنیادی خود بیمار، توانسته است ۹۵ درصد از کودکان مبتلا به اختلال ایمنی کشنده را به‌طور کامل درمان کند. این دستاورد، امیدی تازه برای مبتلایان به نقص ایمنی ترکیبی ناشی از کمبود آنزیم آدنوزین دآمیناز (ADA-SCID) است؛ وضعیت نادری که به «بیماری پسر حبابی» شهرت دارد و مبتلایان را مجبور به زندگی در انزوای پزشکی مطلق می‌کند.
به‌گزارش وب‌سایت دانشگاه کالیفرنیا لس‌آنجلس، این دستاورد انقلابی در پژوهشی تازه به دست آمده که حاصل همکاری محققان این دانشگاه، کالج دانشگاهی لندن و بیمارستان گریت اورموند استریت است. مطالعه بزرگ‌ترین و طولانی‌ترین پیگیری ژن‌درمانی از نوع خود تا‌به‌امروز محسوب می‌شود و داستان زندگی کودکی به نام «دیوید وتر» را به یاد می‌آورد که به دلیل ابتلا به این بیماری، تمام ۱۲ سال عمر خود را در یک حباب پلاستیکی استریل سپری کرد و در نهایت، در سال ۱۹۸۴ درگذشت.
بیماری نقص ایمنی مرگبار ADA-SCID یکی از انواع «نقص ایمنی ترکیبی شدید» (SCID) است که دراثر جهش در ژن ADA رخ می‌دهد. این جهش باعث کمبود یک آنزیم حیاتی و در نتیجه، انباشت مواد سمی در بدن می‌شود که سلول‌های سفید خون را از بین می‌برند و در نتیجه، سیستم ایمنی را عملاً از کار می‌اندازند. افراد مبتلا به این بیماری به‌شدت در برابر انواع عفونت‌های باکتریایی، ویروسی و قارچی آسیب‌پذیرند و اگر درمان نشوند، معمولاً در همان سال‌های نخست زندگی جان خود را از دست می‌دهند.
در حال حاضر دو روش درمانی برای بیماران مبتلا به نقص ایمنی ADA-SCID وجود دارد:
- درمان جایگزینی آنزیم که علائم حاد را تسکین می‌دهد و تا حدی سیستم ایمنی را بازمی‌گرداند، اما درمان باید تا پایان عمر ادامه یابد و ممکن است بدن بیمار اثر آن را خنثی کند.
- پیوند مغز استخوان (پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز) از اهداکننده‌ای سازگار که می‌تواند درمان قطعی باشد، ولی با خطرات جدی همراه است و نیاز به اهداکننده کاملاً منطبق دارد.
در روش جدید، پزشکان ابتدا با یک دوز خفیف شیمی‌درمانی، فضایی در مغز استخوان بیمار ایجاد می‌کنند. سپس، سلول‌های بنیادی خون‌ساز خود بیمار را برداشت کرده، در آزمایشگاه با استفاده از یک وکتور لنتی‌ویروسی اصلاح‌شده، نسخه سالم ژن ADA را به آن‌ها منتقل می‌کنند و در نهایت سلول‌های اصلاح‌شده را به بدن بیمار بازمی‌گردانند. به این ترتیب، بدن خود بیمار برای همیشه قادر به تولید آنزیم حیاتی می‌شود.
در مطالعه که بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۹ انجام شد، ۶۲ کودک تحت ژن‌درمانی قرار گرفتند و به‌طور میانگین برای ۷٫۵ سال تحت نظر بودند. نتایج شگفت‌انگیز بود: تمام ۶۲ کودک تا پایان مطالعه زنده ماندند و ۵۹ نفر از آن‌ها (۹۵ درصد) به‌طور کامل درمان شدند.
تمام ۶۲ کودک تا پایان مطالعه زنده ماندند و ۵۹ نفر از آن‌ها کاملاً درمان شدند
سیستم ایمنی این کودکان بازسازی شد، سطح آنزیم ADA در بدنشان به حالت طبیعی بازگشت، به واکسن‌ها واکنشی طبیعی نشان دادند و دیگر نیازی به درمان‌های جایگزین یا تزریق آنتی‌بادی نداشتند. مهم‌تر از همه، هیچ‌یک از آن‌ها دچار رشد سلولی غیرعادی (مشابه سرطان) نشدند.
دکتر دونالد کوهن، سرپرست پژوهش از دانشگاه کالیفرنیا لس‌آنجلس، می‌گوید: «نتایج دقیقاً همان چیزی بود که از ابتدا به آن امیدوار بودیم. پایداری عملکرد سیستم ایمنی، ثبات نتایج در طول زمان و ایمنی بالای درمان، همگی فوق‌العاده دلگرم‌کننده هستند.»
- دستاورد بی‌سابقه پزشکان: درمان بیماری مرگبار یک جنین پیش از تولد05 اسفند 03مطالعه '3
- نخستین درمان شخصی‌سازی‌شده ویرایش ژن، زندگی نوزاد آمریکایی را نجات داد01 خرداد 04مطالعه '4
الیانا ناچم، یکی از شرکت‌کنندگان در مطالعه، دختری ۱۱ ساله از ویرجینیا است که اکنون کلاس ششم را آغاز کرده و رویای هنرمند شدن در سر دارد؛ اما او نوزادی خود را در قرنطینه کامل پزشکی گذراند و در ۱۰ ماهگی ژن‌درمانی را دریافت کرد. کارولین، مادر الیانا، به یاد می‌آورد:
مجبور شدیم سگ و گربه‌مان را از خانه ببریم، او نمی‌توانست بیرون برود و من مجبور شدم شیردهی را متوقف کنم. همه‌چیز خطرناک بود. حتی شیر خشک باید در یک ساعت مصرف می‌شد و یا دور ریخته می‌شد. بعد از درمان، حس می‌کردم او دوباره متولد شده است. حالا رشد کردنش را تماشا می‌کنیم و بزرگ‌ترین نگرانی‌ام این است که وارد دوره‌ی راهنمایی شود و به من امرونهی کند!- کارولین ناچم
دیگر دستاورد مهم مطالعه، موفقیت در استفاده از سلول‌های بنیادی منجمد بود. بیش از نیمی از کودکان، سلول‌های اصلاح‌شده خود را به‌صورت منجمد دریافت کردند و نتایج کاملاً مشابهی داشتند. این نوآوری راه را برای دسترسی گسترده‌تر به درمان تازه هموار می‌کند، زیرا به مراکز درمانی امکان می‌دهد سلول‌ها را به‌صورت محلی جمع‌آوری و برای پردازش به یک مرکز تخصصی ارسال کنند و سپس، سلول‌های درمان‌شده را برای تزریق به بیمارستان مبدأ بازگردانند.
گام بعدی محققان، دریافت تأییدیه از سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) است. دکتر کوهن ابراز امیدواری کرد که این درمان ظرف دو تا سه سال آینده به تأیید نهایی برسد. او می‌افزاید: «داده‌های بالینی ما کاملاً از تأیید این روش پشتیبانی می‌کند. اکنون باید نشان دهیم که می‌توانیم این درمان را مطابق با استانداردهای داروسازی تجاری تولید کنیم.»
پژوهش در نشریه New England Journal of Medicine منتشر شده است.