صرافی غیر متمرکز ارز دیجیتال چیست؛ هر آنچه باید درباره‌ DEX بدانیم

صرافی غیر متمرکز یا همان DEX، بازاری همتابه‌همتا برای معامله‌گران ارز دیجیتال است که در آن تراکنش‌ها بدون نیاز به واسطه‌هایی مثل بانک‌ها، کارگزاری‌ها یا پردازنده‌های پرداخت انجام می‌شوند. DEXها یکی از اصلی‌ترین آرمان‌های دنیای رمزارز یعنی «انجام تراکنش‌های مالی بدون نیاز به نهادهای مرکزی و واسطه‌ها» را محقق می‌کنند.

محبوبیت صرافی های غیر متمرکز​ طی سال‌های گذشته به‌سرعت روندی افزایشی داشته است. یکی از سریع‌ترین دوره‌های رشد در این حوزه سه‌ماهه‌ی اول سال ۲۰۲۱ بود که در آن بیش از ۲۱۷ میلیارد دلار تراکنش از طریق صرافی‌های غیرمتمرکز انجام شد و چند ماه بعد تعداد کاربران دیفای به بیش از دو میلیون نفر رسید؛ عددی که نسبت به سال ۲۰۲۰ رشد ۱۰ برابری داشت.

برخلاف صرافی‌های متمرکزی مثل کوین‌بیس یا بایننس، در صرافی‌های غیرمتمرکز امکان تبدیل پول فیات به رمزارز (یا بالعکس) وجود ندارد. درواقع صرافی غیر متمرکز فقط امکان مبادله‌ی توکن‌های رمزارزی با یکدیگر را فراهم می‌کنند. در صرافی‌های متمرکز (CEX) کاربران می‌توانند ارز فیات را با رمزارز یا جفت‌رمزارزها مبادله (مثلاً بیت‌کوین در برابر ETH) و حتی از ابزارهای پیشرفته‌ای مثل معاملات مارجین یا سفارش‌های لیمیت استفاده کنند. تمام این تراکنش‌ها از طریق دفتر سفارش‌ها (Order Book) مدیریت می‌شوند، سیستمی که در بورس‌هایی مانند نزدک نیز به‌کار می‌رود.

در توضیح تفاوت صرافی متمرکز و غیر متمرکز​ باید گفت DEXها از مجموعه قراردادهای هوشمند تشکیل شده‌اند. این قراردادها قیمت رمزارزها را به‌صورت الگوریتمی تعیین می‌کنند و انجام فرایند معامله را با کمک استخرهای نقدینگی (Liquidity Pools) که کاربران سرمایه‌ی خود را در آن قفل کرده‌اند و در ازای آن پاداشی مشابه سود دریافت می‌کنند، امکان‌پذیر می‌سازند.

تراکنش‌های انجام‌شده در صرافی های غیر متمرکز به‌صورت مستقیم روی بلاک‌چین ثبت می‌شوند و نه در پایگاه داده‌ی داخلی صرافی‌ها. در مقام مقایسه، اطلاعات تراکنش‌ها در صرافی‌های متمرکز مثل بایننس در دیتابیس داخلی این شرکت‌ها ذخیره می‌شوند.

از معروف‌ترین صرافی های غیر متمرکز​ می‌توان به یونی‌سواپ (Uniswap) و سوشی‌سواپ (Sushiswap) اشاره کرد که بر بستر بلاک‌چین اتریوم اجرا می‌شوند و بخشی از اکوسیستم در حال گسترش دیفای (DeFi) محسوب می‌شوند. دیفای به مجموعه‌ای از ابزارهای مالی غیرمتمرکز گفته می‌شود که امکان دسترسی مستقیم به خدمات مالی را از طریق کیف پول رمزارزی فراهم می‌کنند.

اگر به لیست صرافی های غیر متمرکز نگاه کنیم، کد منبع اکثر این پلتفرم‌ها متن‌باز است؛ یعنی هرکسی می‌تواند نحوه‌ی عملکرد صرافی های غیر متمرکز را بررسی کند و حتی نسخه‌های جدیدی بر اساس آن‌ها توسعه دهد. برای مثال، کد یونی‌سواپ مبنایی برای ایجاد صرافی های غیر متمرکز دیگر مانند سوشی‌سواپ و پنکک‌سواپ (Pancakeswap) بوده است.

استفاده از صرافی غیر متمرکز مزیت‌های مختلفی دارد که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم.

اگر به‌دنبال یافتن توکن‌های نوظهور و کمیاب هستید، صرافی‌های غیرمتمرکز بهترین محل برای خرید دسترسی به آن توکن‌ها محسوب می‌شوند. کاربران می‌توانند هر توکنی را روی اتریوم ایجاد و استخر نقدینگی آن را راه‌اندازی کنند؛ بنابراین با مجموعه‌ای گسترده از پروژه‌ها روبه‌رو هستیم که برخی معتبر و برخی مشکوک هستند.

ازآنجاکه دارایی کاربران در کیف پول شخصی آن‌ها نگهداری می‌شود، DEXها از نظر تئوری کمتر در معرض حملات سایبری قرار دارند. همچنین ریسک طرف معامله (طرفی که ممکن است به تعهدات خود عمل نکند) به‌شدت کاهش می‌یابد.

برای استفاده از بسیاری از DEXهای محبوب، نیازی به ارائه‌ی اطلاعات شخصی و احراز هویت نیست. این مورد به‌خصوص برای کاربران ایرانی بسیار جذاب است؛ زیرا به‌دلیل شرایط تحریمی کنونی، فعالیت در اکثر صرافی‌های متمرکز مهم ازجمله بایننس بدون احراز هویت امکان‌پذیر نیست.

صرافی‌های غیرمتمرکز به‌لطف تراکنش‌های سریع، وام‌دهی همتابه‌همتا و نیاز نداشتن به زیرساخت بانکی، در کشورهای فاقد سیستم بانکی قابل اتکا به‌شدت محبوب شده‌اند. بدین‌ترتیب با DEXها فقط با گوشی هوشمند و اتصال اینترنت، می‌توان به بازارهای مالی جهانی دسترسی داشت.

صرافی‌های غیرمتمرکز مانند اکثر فناوری‌های مدرن، در کنار مزیت‌های جذابش، معایبی هم دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.

استفاده از صرافی‌های غیرمتمرکز نسبت‌ به صرافی‌های متمرکز به دانش تخصصی‌تری نیاز دارد. رابط کاربری DEXها می‌تواند گیج‌کننده باشد و راهنمایی زیادی از طرف این پلتفرم‌ها ارائه نمی‌شود. مورد دیگر اینکه اشتباهاتی مانند ارسال رمزارز به آدرس اشتباه می‌تواند غیرقابل‌ جبران باشد.

اگر در استخر نقدینگی صرافی غیرمتمرکز، یک رمزارز پرنوسان را با رمزارز کم‌نوسان جفت کنید، حتی درصورتی‌که قیمت کلی افزایش یابد، امکان دارد متحمل ضرر شوید.

امنیت DEX به امنیت کدهای قرارداد هوشمند آن بستگی دارد. حتی پس از آزمایش‌های گسترده، وجود باگ‌های قابل بهره‌برداری می‌تواند به از دست‌رفتن دارایی‌هایی کاربران منجر شود. برخی سناریوهای خاص یا حملات پیچیده همیشه قابل پیش‌بینی نیستند.

به‌دلیل نبود بررسی‌های دقیق، بسیاری از توکن‌ها در DEXها می‌توانند جعلی یا مشکوک باشند. پروژه‌ای که به‌ظاهر محبوبیت دارد، ممکن است ناگهان با تکنیک‌هایی مثل Rug Pull (خالی کردن ناگهانی استخر از طرف توسعه‌دهنده) ارزش خود را از دست بدهد. بنابراین قبل‌ از سرمایه‌گذاری روی توکن‌ها در صرافی‌های غیرمتمرکز، توصیه می‌شود اسناد آن پروژه را مطالعه و شبکه‌های اجتماعی توسعه‌دهندگانش را بررسی کنید. همچنین می‌توانید از نتایج حسابرسی‌های امنیتی ازجمله Certik یا Consensys بهره ببرید.

برای تعامل با صرافی‌های غیرمتمرکز مثل یونی‌سواپ، می‌توانید از کیف پول‌های رمزارزی مثل متامسک استفاده کنید. اگر کیف پول شما نسخه‌ی موبایل و مرورگر داشته باشد، امکان دسترسی به DEX مورد نظرتان با گوشی هوشمند و کامپیوتر وجود خواهد داشت و به‌عنوان مثال متامسک هم نسخه‌ی موبایل اندروید و iOS دارد و هم ازطریق افزونه روی مرورگرهای اج، کروم و غیره دردسترس است.

در صورت نیاز می‌توانید سری به مقاله‌ی چطور از کیف پول متامسک استفاده کنیم، آموزش استفاده از کیف پول تراست ولت یا کیف پول ارز دیجیتال بزنید.

برای آغاز معامله در اکثر DEXها به مقداری اتریوم (ETH) نیاز دارید تا کارمزدهای شبکه (یا همان GasFee) را پرداخت کنید. این کارمزدها جدا از کارمزدی هستند که صرافی‌های غیرمتمرکز از شما دریافت می‌کند.

میزان کارمزدها در صرافی‌های غیرمتمرکز بسته به پلتفرم، متفاوت است. مثلاً یونی‌سواپ کارمزدی معادل ۰٫۳ درصد دریافت می‌کند که بین تأمین‌کنندگان نقدینگی تقسیم می‌شود و احتمال افزوده‌شدن کارمزد پروتکل در آینده وجود دارد. اما توجه داشته باشید که کارمزدهای DEX معمولاً در مقایسه با کارمزد شبکه‌ی اتریوم بسیار ناچیز محسوب می‌شوند. آپدیت اتریوم ۲ و راهکارهایی مانند آپتیمیزم و آربیتروم نیز سعی دارند تا این هزینه‌ها را کاهش و سرعت تراکنش‌ها را افزایش دهند.

پیش‌ از این معتبرترین صرافی های ارز دیجیتال متمرکز را معرفی کرده‌ایم. اگر قصد ورود به دنیای دیفای و صرافی‌های غیرمتمرکز را دارید، شناخت و بررسی این صرافی‌ها می‌تواند نقطه‌ی شروع مناسبی برای شما باشد؛ به‌ویژه در سال ۲۰۲۵ که نوآوری‌های بیشتری در انتظار بازار رمزارزها خواهد بود. در ادامه بهترین صرافی های غیر متمرکز​ کریپتو را معرفی می‌کنیم.

یونی‌سواپ (Uniswap)

یونی‌سواپ همچنان پیشتاز صرافی‌های غیرمتمرکز است. این پلتفرم با بهره‌گیری از مدل بازارسازی خودکار (AMM) و پشتیبانی از طیف وسیعی از توکن‌ها، نقش مهمی در اکوسیستم دیفای ایفا می‌کند. شاید بتوان این پلتفرم را بهترین صرافی غیر متمرکز برای ایرانی ها​ یا حداقل یکی از بهترین‌ها در نظر گرفت.

کِرو فایننس (Curve Finance)

کرو فایننس که تمرکز ویژه‌ای بر معاملات استیبل‌کوین‌ها دارد، با کارمزد پایین و اختلاف قیمتی بسیار کم هنگام معاملات، انتخاب مناسبی برای معامله‌گران حرفه‌ای و سازمانی محسوب می‌شود.

زیرو‌ایکس (0x)

پروتکل 0x به‌عنوان تجمیع‌کننده‌ی نقدینگی، زیرساخت متن‌بازی برای ساخت اپلیکیشن‌های صرافی غیرمتمرکز فراهم می‌کند. این پلتفرم به توسعه‌دهندگان اجازه می‌دهد DEXهای سفارشی مدنظر خود را با امکانات ویژه بسازند.

آی‌دکس (IDEX)

IDEX با ترکیب سرعت صرافی‌های متمرکز و امنیت DEXها، تجربه‌ای با کارایی بالا و مدیریت پیشرفته دفتر سفارش‌ها (Order Book) ارائه می‌دهد.

پنکک‌سواپ (PancakeSwap)

پنکک‌سواپ که روی بلاکچین BNB ساخته شده است، خدماتی متنوعی مثل فارمینگ، استیکینگ و قرعه‌کشی را ارائه می‌دهد. تنوع خدمات و رابط کاربری جذاب، آن را به یکی از محبوب‌ترین DEXها تبدیل کرده است.

هوبی (iToken)

iToken که قبلاً با نام کیف پول هوبی شناخته می‌شد، اکنون به‌عنوان کیف پول هوشمند با پشتیبانی از قابلیت‌های DeFi و صرافی غیرمتمرکز، جایگاه خود را در این فضا تثبیت کرده است.

هالو (Halo)

Halo، زیرمجموعه‌ای از صرافی کوکوین، با تمرکز بر زیرساخت‌های غیرمتمرکز، استخرهای نقدینگی و قابلیت‌های Web3، در تلاش برای تبدیل‌شدن به یکی از بازیگران اصلی دیفای است و امکانات جذابی دراختیار معامله‌گران رمزارز قرار می‌دهد.

سوشی‌سواپ (SushiSwap)

سوشی‌سواپ که ابتدا نسخه‌ی تغییریافته‌ای از یونی‌سواپ بود، اکنون با افزودن قابلیت‌هایی مانند ییلد فارمینگ، وام‌دهی و سیستم‌های دیگر، به پلتفرم جامعی در فضای دیفای تبدیل شده است.

ایپ‌سواپ (ApeSwap)

ایپ‌سواپ با رویکرد مبتنی‌بر گیمی‌فاینانس (Gamified Finance)، توانسته است توجه کاربران را به خود جلب کند. ادغام ابزارهای DeFi با NFT و محیطی سرگرم‌کننده، ApeSwap را از سایر رقبا متمایز می‌کند.

ایپکس پروتکل (Apex Protocol)

صرافی غیر متمرکز Apex که زیرمجموعه‌ی صرافی متمرکز و معتبر بای‌بیت به‌حساب می‌آید، از چند سال قبل فعالیت خود را آغاز کرد. این صرافی غیرمتمرکز با هدف ارائه‌ی محیطی شبیه صرافی‌های متمرکز اما با ابزارها و مزیت‌های DEX، طرفداران بسیار زیادی از سرتاسر جهان به‌دست آورده و به‌خصوص برای نوسان‌گیری و معامله‌گیری اسپات مناسب است.

در نهایت باید گفت صرافی‌های غیرمتمرکز نقطه‌ی آغاز نسل جدیدی از تعاملات مالی هستند. شفافیت، ناشناس‌بودن، دسترسی همگانی و حذف واسطه‌ها، همگی از نقاط قوت این سیستم‌ محسوب می‌شوند، اما در کنار فرصت‌ها، ریسک‌هایی نیز وجود دارد که فقط با دانش و آگاهی می‌توان از آن‌ها عبور کرد. مثل همیشه، توصیه می‌کنیم قبل از هر اقدام، تحقیق کنید.