در نشست «رکن چهارم» بررسی شد: رمزارزها، میدان رقابت بانک مرکزی و نهادهای تنظیم‌گر
در نشست این ماه «رکن چهارم»، کارشناسان تأکید کردند که نبود مرز روشن میان نهادهای قانون‌گذار باعث شده حوزه رمزارزها به صحنه‌ای از تصمیم‌گیری‌های متعارض و اقدامات بی‌پشتوانه تبدیل شود.
در این نشست که عصر شنبه ۱۲ مهرماه به همت مجله «رمزارزها» برگزار شد، جمعی از مدیران، حقوقدانان و کارشناسان حوزه فناوری مالی از جمله محمدصادق فراهانی، باقر انصاری، جواد مختار رضایی، محمدرضا حاجی‌جعفری، بیتا محبی‌خواه و روجا لطفی حضور داشتند و به بررسی چالش‌های قانونی و اجرایی حکمرانی رمزارزها در کشور پرداختند.
قانون‌گذاری یا تنظیم‌گری؛ مسأله این است
در ابتدای نشست، باقر انصاری، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، با اشاره به پیش‌نویس لایحه‌ای که در دولت پیشین برای سامان‌دهی رمزارزها تدوین شده بود، گفت این لایحه که تلخیصی از قانون ۲۰۲۳ اتحادیه اروپا محسوب می‌شد، تمرکز بیش از اندازه‌ای بر بازار اولیه داشت و برای ساختار حقوقی ایران قابل دفاع نبود. او تأکید کرد:
در کشور ما همیشه در تنظیم‌گری عجله می‌شود. نخست باید مشکل را دقیق شناخت؛ مشکل‌شناسی هم یک فرآیند علمی است، نه واکنشی.- باقر انصاری، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی
نیازمند بازتعریف دقیق حدود اختیارات بانک مرکزی در حوزه رمزارزها هستیم
انصاری با تفکیک میان قانون‌گذاری و تنظیم‌گری خاطرنشان کرد: «نباید تنظیم‌گر و قانون‌گذار یکی باشند. مجلس باید تنظیم‌گر را مشخص کند، اما در عمل ما شاهد هستیم که نهادهایی مثل بانک مرکزی گاه به جای قانون‌گذار عمل می‌کنند.»
او در ادامه اضافه کرد: «در حال حاضر بخش اقتصادی دولت و رئیس‌جمهور به اجماع رسیده‌اند که بانک مرکزی متولی حوزه رمزارزها باشد، اما این اجماع به معنای حل چالش‌ها نیست و نیازمند بازتعریف دقیق حدود اختیارات است.»
هشدار پلیس فتا درباره نبود رگولاتوری
در ادامه، جواد مختار رضایی، معاون اجتماعی پلیس فتا، بر ضرورت رگولاتوری اصولی در این حوزه تأکید کرد و گفت: «ما به‌عنوان پلیس منتظر رگولاتوری نمانده‌ایم، وظیفه‌مان را انجام می‌دهیم تا مردم درگیر جرم نشوند و امنیتشان حفظ شود.» او افزود:
در فضای رمزارزها، وقتی مردم برای حفظ سرمایه خود به سمت بازارهای غیرشفاف می‌روند و کانال‌های غیررسمی یا سلبریتی‌ها اقدام به سیگنال‌دهی می‌کنند، زمینه بروز جرایم افزایش می‌یابد. اگر رگولاتوری اصولی انجام شود، می‌توان فضای شفاف را از غیرشفاف تفکیک کرد.- جواد مختار رضایی، معاون اجتماعی پلیس فتا
مرکز ملی فضای مجازی: مصوبات بانک مرکزی فاقد اعتبار حقوقی است
محمدصادق فراهانی، معاون حقوقی و امور مجلس مرکز ملی فضای مجازی، نیز با انتقاد از اقدام‌های بدون هماهنگی بانک مرکزی گفت:
«نهادی که ادعا می‌کند تنظیم‌گر حوزه رمزارز است باید سند ملی فضای مجازی را بپذیرد یا صراحتاً اعلام کند قبول ندارد. طبق مصوبه شورای عالی فضای مجازی، تمام مصوبات تنظیم‌گران باید برای بررسی انطباق به این شورا ارسال شود. بانک مرکزی تاکنون چنین اقدامی نکرده و مصوباتی که در سامانه قوانین و مقررات کشور منتشر نشده‌اند، از نظر حقوقی فاقد اعتبارند.»
متولی اصلی حوزه رمزارز باید سازمان بورس باشد، نه بانک مرکزی
فراهانی تأکید کرد که ماهیت رمزارزها در بسیاری موارد نزدیک به اوراق بهادار است و متولی اصلی آن باید سازمان بورس باشد، نه بانک مرکزی. او همچنین خواستار تشکیل کارگروه «محیط آزمون» یا همان سندباکس تنظیم‌گری شد تا کسب‌وکارها بتوانند در بستر امن و قانونی فعالیت خود را آزمایش کنند.
نگاه بخش خصوصی: زورمان به بانک مرکزی نمی‌رسد
در ادامه، روجا لطفی، حقوقدان حوزه فناوری، با انتقاد از عدم توازن قدرت میان بخش خصوصی و بانک مرکزی گفت:
وقتی درگاه‌های پرداخت در اختیار بانک مرکزی است، بخش خصوصی توان مقابله ندارد. پس از درگذشت رئیس‌جمهور پیشین، خلأ قانونی باعث شد بانک مرکزی خود را متولی رمزارزها معرفی کند، در حالی که طبق استعلام معاونت قوانین مجلس، رمزارزها خارج از حیطه وظایف این نهاد هستند.- روجا لطفی، حقوقدان حوزه فناوری
او تأکید کرد که قوه قضاییه نیز تاکنون موضع رسمی در این زمینه اتخاذ نکرده و همین ابهام موجب شده کسب‌وکارها در وضعیت تعلیق دائمی قرار گیرند.
پیچیدگی تصمیم‌گیری و نگاه سنتی نهادها
محمدرضا حاجی‌جعفری، معاون مرکز ملی پایش و بهبود محیط کسب‌وکار، نیز از نبود سند واحد و رویکرد پیچیده‌سازی مسائل در حاکمیت انتقاد کرد و گفت: «در ایران هرگاه حاکمیت با پدیده‌ای جدید مواجه می‌شود، آن را چنان پیچیده می‌کند که دیگر قابل حل نیست. سال‌هاست مردم در حال معامله رمزارز هستند اما هنوز رگولاتوری مشخصی وجود ندارد.»
پیشنهاد ما این است که سکوها با مجوز اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی فعالیت کنند و نظارت از طریق اتصال به مرکز تتا و پلیس فتا انجام شود تا امنیت معاملات حفظ شود.- محمدرضا حاجی‌جعفری، معاون مرکز ملی پایش و بهبود محیط کسب‌وکار
وزارت ارتباطات: بانک مرکزی تنها بخشی از پازل است
در پایان نشست، بیتا محبی‌خواه، مدیرکل دفتر تأمین منابع و سرمایه‌گذاری وزارت ارتباطات، با بیان این که دامنه رمزارزها فراتر از توان تخصصی بانک مرکزی است گفت: «رمزارایی‌ها فقط ابزار مالی نیستند؛ برخی در حوزه سرمایه‌گذاری یا حتی کاربردهای غیرپولی فعالیت دارند. بنابراین نمی‌توان صفر تا صد تنظیم‌گری را به بانک مرکزی سپرد.»
نمی‌توان صفر تا صد تنظیم‌گری را به بانک مرکزی سپرد
او افزود: «وزارت ارتباطات با توجه به نقش زیرساختی خود در اکوسیستم دیجیتال، آماده است به‌عنوان نهاد تسهیل‌گر در کنار رگولاتور اصلی قرار گیرد. ماده ۱۰۷ قانون برنامه و دستور رئیس‌جمهور در این زمینه پشتوانه ماست.»
شرکت‌کنندگان در نشست «رکن چهارم» با وجود اختلاف دیدگاه‌ها در یک نکته هم‌نظر بودند: حوزه رمزارز در ایران بیش از هر چیز نیازمند چارچوب روشن و تقسیم وظایف دقیق میان نهادهای حاکمیتی است. تا زمانی که بانک مرکزی، بورس، وزارت صمت و مرکز ملی فضای مجازی هر یک مسیر جداگانه‌ای بروند، این بازار نه‌تنها توسعه پیدا نمی‌کند، بلکه به میدان رقابت نهادی و سردرگمی فعالان اقتصادی تبدیل خواهد شد.