مرگ خاموش SSD؛ چگونه قبل از فاجعه، علائم خرابی را تشخیص دهیم؟

حافظه‌های SSD سرعت کامپیوترها را به‌شکل چشمگیری افزایش داده‌اند، اما یک نقطه‌ضعف بزرگ دارند: برخلاف هاردهای مکانیکی قدیمی که با سر و صدای ناشی از خرابی ناقوس مرگ خود را به صدا در می‌آوردند، SSDها ناگهانی و در سکوت مطلق از کار می‌افتند. این موضوع خطر از دست رفتن اطلاعات را دوچندان می‌کند.

خوشبختانه، تمام درایوهای مدرن به فناوری S.M.A.R.T مجهز هستند که سلامت آن‌ها را پیوسته بررسی می‌کند. در این مقاله، به شما یاد می‌دهیم چگونه گزارش‌های این سیستم را بخوانید، علائم خطر را بشناسید و قبل از اینکه دیر شود، برای محافظت از داده‌هایتان اقدام کنید.

علی ذبیحی

SSD چیست و چگونه کار می‌کند؟

مطالعه '6

تفاوت اصلی SSDها با هاردهای مکانیکی (HDD) (جدا از بالاتر بودن قیمت SSD) به نحوه‌ی فرسودگی آن‌ها بازمی‌گردد؛ درحالی‌که هاردهای قدیمی به‌دلیل استهلاک قطعات متحرک از کار می‌افتند، عمر SSDها با فرسایش الکترونیکی سلول‌های حافظه‌شان به پایان می‌رسد.

قلب تپنده‌ی هر SSD، حافظه‌ی فلش NAND آن است. داده‌ها در سلول‌های این حافظه ذخیره می‌شوند و هر بار که داده‌ای روی این سلول‌ها نوشته یا از روی آن‌ها پاک می‌شود، یک چرخه‌ی نوشتن/پاک کردن (P/E Cycle) اتفاق می‌افتد. این فرایند به‌مرور زمان لایه‌ی اکسید سلول‌ها را فروده می‌کند تا جایی که دیگر قادر به نگهداری قابل‌اطمینان داده‌ها نباشند.

این پدیده را می‌توان به نوشتن و پاک کردن مکرر با مداد روی یک برگ کاغذ تشبیه کرد؛ با هر بار پاک کردن، ضخامت و کیفیت کاغذ کمتر می‌شود تا جایی که دیگر نمی‌توان روی آن نوشت. این فرسودگی، یک فرایند تدریجی و قابل‌اندازه‌گیری است و به همین دلیل، سلامت SSD به‌جای یک وضعیت «سالم یا خراب»، یک سیر نزولی مشخص دارد.

فناوری S.M.A.R.T. (مخفف Self-Monitoring, Analysis, and Reporting Technology) سامانه‌ای داخلی برای پایش سلامت درایو است که با تحلیل مجموعه‌ای از داده‌ها، خرابی‌های احتمالی سخت‌افزار را پیش‌بینی کرده و به کاربر فرصت پشتیبان‌گیری و تعویض درایو می‌دهد.

این فناوری ابتدا برای هاردهای مکانیکی طراحی شد و شاخص‌هایی مانند سرعت چرخش دیسک یا خطاهای جست‌وجو را اندازه‌گیری می‌کرد. با ظهور SSDها، این شاخص‌های مکانیکی جای خود را به معیارهایی مانند میزان فرسودگی سلول‌های NAND و حجم کل داده‌های نوشته‌شده دادند؛ بنابراین تفسیر داده‌های S.M.A.R.T. در SSDها کاملاً متفاوت است.

البته باید توجه داشت که شاخص‌های S.M.A.R.T. در درایوهای SATA و NVMe یکسان نیستند. در SATA، تولیدکنندگان از شناسه‌ها و نام‌های متفاوتی استفاده می‌کردند که موجب سردرگمی می‌شد. به‌همین خاطر، استاندارد NVMe مجموعه‌ای یکپارچه از شاخص‌های سلامت را تعریف کرد و این استاندارد‌ها در همه‌ی درایوهای NVMe ثابت است.

برای مشاهده‌ی گزارش S.M.A.R.T. به نرم‌افزارهای تشخیصی نیاز دارید. روش‌های مختلفی با سطوح متفاوتی از جزئیات وجود دارد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

سیستم‌عامل‌های ویندوز و macOS ابزارهای اولیه‌ای برای یک بررسی سریع دارند. این روش‌ها جزئیات فنی را نشان نمی‌دهند اما برای فهم وضعیت کلی درایو کافی هستند:

در ویندوز:

• منوی استارت را باز کنید، عبارت PowerShell را تایپ و گزینه‌ی Run as administrator را انتخاب کنید.
• در پنجره‌ی بازشده، دستور زیر را را وارد کنید و Enter را فشار دهید.

اگر وضعیت درایو شما «Healthy» باشد، یعنی مشکل حادی شناسایی نشده است.

در macOS:

• به مسیر About This Mac > System Report > Storage بروید.
• درایو موردنظر را انتخاب کنید تا وضعیت S.M.A.R.T. آن را ببینید.
• وضعیت «Verified» به معنای سلامت درایو است.

برای دریافت اطلاعات دقیق و مشاهده‌ی تمام شاخص‌های S.M.A.R.T.، باید از نرم‌افزارهای تخصصی استفاده کنید. این ابزارها به دو دسته‌ی اصلی تقسیم می‌شوند:

نرم‌افزارهای عمومی (Third-Party)

ابزارهای شخص ثالث متنوعی برای این کار وجود دارند که CrystalDiskInfo یکی از بهترین و محبوب‌ترین گزینه‌های رایگان برای کاربران ویندوز است.

این برنامه وضعیت سلامت درایوها را با سه رنگ مشخص می‌کند:

• خوب (آبی): درایو در وضعیت مطلوبی قرار دارد.
• احتیاط (زرد): یکی از شاخص کلیدی به آستانه‌ی هشدار نزدیک شده است. فوراً از داده‌های خود پشتیبان بگیرید.
• بد (قرمز): درایو در آستانه‌ی خرابی کامل قرار دارد و باید فوراً تعویض شود.

نرم‌افزارهای سازنده

دقیق‌ترین گزارش‌ها و قابلیت به‌روزرسانی فریم‌ور (Firmware) ازطریق نرم‌افزارهای اختصاصی هر شرکت در دسترس است. این ابزارها درک بهتری از زبان داده‌ی اختصاصی درایوهای خود دارند. معروف‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

• Samsung Magician برای اس‌اس‌دی‌های سامسونگ
• Crucial Storage Executive برای اس‌اس‌دی‌های کروشال
• Kingston SSD Manager برای اس‌اس‌دی‌های کینگستون

اگر SSD شما نرم‌افزار اختصاصی دارد، از آن استفاده کنید در غیر این‌صورت ابزارهایی مانند CrystalDiskInfo بهترین گزینه هستند.

گزارش S.M.A.R.T. در نگاه اول ممکن است مجموعه‌ای گیج‌کننده از اعداد و شناسه‌های فنی به نظر برسد. اما برای ارزیابی سلامت SSD، کافی است روی چند شاخص حیاتی تمرکز کنید.

درایوهای NVMe مجموعه‌ی استانداردتری از شاخص‌ها را گزارش می‌دهند که مهم‌ترین آن‌ها در جدول زیر آمده است:

درایوهای قدیمی‌تر ساتا از مجموعه‌ی متفاوتی از شاخص‌ها نسبت به درایو‌های NVMe استفاده می‌کنند:

با تحلیل داده‌های S.M.A.R.T، می‌توان خرابی قریب‌الوقوق SSD را پیش‌بینی و از نابود شدن داده‌ها جلوگیری کرد. در این جدول به برخی از علائم اصلی خرابی SSD می‌پردازیم:

با رعایت چند نکته‌ی ساده می‌توانید عمر مفید SSD خود را افزایش دهید:

• از پر شدن کامل درایو خودداری کنید: همیشه ۱۰ تا ۲۰ درصد از فضای SSD را خالی نگه دارید. این فضا به کنترلر اجازه می‌دهد تا عملیات پس‌زمینه مانند Wear-Leveling (توزیع یکنواخت نوشته‌ها) را بهینه انجام دهد.
• فریم‌ور (Firmware) را به‌روز نگه دارید: به‌روزرسانی‌ها می‌توانند پایداری را بهبود بخشیده و الگوریتم‌های مدیریت حافظه را بهینه کنند.
• هرگز SSD را دیفرگ (Defragment) نکنید: دیفرگ کردن برای هاردهای مکانیکی مفید است اما در SSDها، با ایجاد چرخه‌های نوشتن غیرضروری، تنها عمر درایو را کاهش می‌دهد.
• دمای درایو را کنترل کنید: از تهویه‌ی مناسب کیس کامپیوتر خود اطمینان حاصل کنید. دمای بالا فرسودگی سلول‌های NAND را تسریع می‌کند.

برای دیگر ترفندهای ساده و کاربردی برای افزایش عمر SSD در ویندوز به مقاله‌ی مرتبط با آن در زومیت سر بزنید.

تیم زومیت

مقایسه حافظه SSD و HDD

مطالعه '15

در نهایت، توجه داشته باشید که S.M.A.R.T. تنها خرابی‌های ناشی از فرسودگی تدریجی را پیش‌بینی می‌کند و قادر به پیش‌بینی حوادث ناگهانی مانند نوسان برق یا مشکلات فریم‌ور نیست. بنابراین، هرچند نظارت بر این شاخص‌ها برای تعویض به‌موقع درایو مفید است، اما هرگز جایگزین یک استراتژی پشتیبان‌گیری منظم (چه محلی و چه ابری) نخواهد شد، زیرا تنها راه حفاظت از داده‌ها در برابر خرابی‌های غیرمنتظره، داشتن نسخه‌ی پشتیبان است.

آیا شما سلامت درایو‌های خود را به طور منظم بررسی می‌کنید؟ با چه ابزاری؟‌ دیدگاه‌های خود را با ما به اشتراک بگذارید.